SLAPSTICK-KOMEDIJA

SLAPSTICK-KOMEDIJA (engl. slapstick: elastični štap koji u pantomimama upotrebljava harlekin da bi udarajući »izazvao maksimalnu buku, a udaranom zadao minimum boli«). 1. Isprva, posprdni naziv za jeftinu, vulgarnu plebejsku komiku uopće. — 2. U žargonu am. filmske proizvodnje (1910-20), kratkometr. komedija (od 1 ili 2 role) temeljena na vizualnoj, fiz. komici → gega, vrlo brzom tempu i općoj zbrci, po čvrstom modelu koji je ustanovila kompanija → Keystone. — 3. Počesto, termin koji pokriva cjelokupnu am. nijemu burlesku. — 4. Ponekad (najrjeđe), naziv za svaki primjer meh., fiz. komike: od Lumièreova »Polivenog poljevača« (1896) do danas.

Utemeljiteljem film. slapsticka smatra se am. producent i redatelj → Mack Sennett, koji je stvorio homogeni spoj klauneskne glume komedijanata (koje je dovodio iz am. i evr. varijetea), Griffithova umijeća narativne artikulacije (paralelna montaža, uporaba krupnog plana, motiv potjere kao dramatično finale priče), grotesknih i akrobatskih radnji, te spec. efekata (osobito ubrzanoga i obrnutog pokreta, ali i dr. trikova). Neovisno o dugomu kaz. rodoslovlju fiz. komike (sve od renesansne komedije i commedije dell’arte, preko pantomime, do music-halla i, specifično u SAD, vodvilja i burleske), S. se uglavnom smatra prvim autentično film. žanrom. Improvizatorsko glumljenje, odn. kreiranje priče za sâmog snimanja, lišilo je ovu film. formu potrebe za knjiž. predloškom: naime, karakterizacija likova stvara se komički uvećanim i suprotstavljenim značajkama (mali i veliki, jaki i slabi, debeli i mršavi, muško i žensko, civil i uniforma), koherenciju radnji daje emfatički pokret kao njezin pretežiti oblik (gađanje tortama, jurnjava, proganjanje), a zapaža se i gotovo futuristička opčinjenost željeznicom i automobilom (i uopće svime gibljivim) te oduševljenje sâmim mogućnostima film. tehnike (česte očite optičke i meh. transformacije zbilje). Zahvaljujući tim očigledno sinematičkim kvalitetama, »univerzalnom jeziku« meh. komike, svojoj vitalnosti i simpatiji za tzv. male ljude, kao i istinskom optimizmu, ovaj tzv. mehanički slapstick premostio je sve kult., etničke, dobne i dr. barijere, i postigao popularnost svjetskih razmjera. Razvijajući se od prostodušne Sennettove sheme, gdje o dramske funkcije prianjaju čitave grupe lica umjesto dramskih likova (npr. čuveni Keystoneski policajci i Keystoneske kupačice), meh. slapstick u narednom desetljeću (20-e godine) doživljuje stilska, strukturna i sadržajna proširenja i produbljenja, osobito u srednjometr. i dugometr. remek-djelima mahom bivših Sennettovih protežea Charlieja Chaplina, Bustera Keatona, Harolda Lloyda i Harryja Langdona (često u produkciji → Hala Roacha), ali se tip slapstick-komike ipak održava kao osnovni komunikacijski model kojim nij. filmska burleska priopćuje svoj atraktivni i subverzivni svjetonazor. U njemu se, kao u ironijskom zrcalu, odražava cjelokupna am. kinematografija (svi žanrovi i tipovi junaka), te ukupno pov. vrijeme koje je proteklo od još gotovo pionirskog doba prije I svj. rata, preko »ludih dvadesetih«, do velike ekon. krize potkraj tog desetljeća.

Pojavom → zvučnog filma, verbalni humor (→ screwball-komedija) postupno istiskuje fiz. geg, pa S. gubi svoju osnovnu stilizacijsku komponentu (koja ga može učiniti i fantastičkim) — nijemost. Većina komičara slapsticka, pa i najistaknutiji (B. Keaton, H. Langdon, Mabel Normand, Ben Turpin, Larry Semon, Roscoe »Fatty« Arbuckle i dr.), ne snalazi se u novim zahtjevima medija i/ili gubi na popularnosti; nešto dulje istraje H. Lloyd, dok Ch. Chaplin postupno uspijeva slapstick prilagoditi zv. filmu (dijelom ga i prevladati); Stanlio i Olio »počinju govoriti« bez teškoća (možda i zbog sporijeg ritma njihove komike); introvertirana izrugivalačka mizantropija W. C. Fieldsa izrazito pogoduje zv. filmu, pa on s novopridošlim komičarima Braćom Marx, tandemom Ole Olsen/Chic Johnson i dr. oblikuje tzv. luckastu komediju (engl. crazy comedy), u kojoj se futuristička dimenzija slapsticka zamjenjuje nadrealisičkom i apsurdnom, ali se održava frenetičan ritam odvijanja radnje — primarno kroz dijaloge, pa se kod Braće Marx — prema navodima kritike — »delirij situacije ujedinjuje s delirijem riječi«. Tragovi slapsticka zamjetljivi su kod gotovo svih značajnijih komičara kasnijih razdoblja (Bob Hope, Danny-Kaye, Jerry Lewis, Mel Brooks, Red Skelton i tandem Abbott/Costello u SAD, Jacques Tati i Pierre Etaix u Francuskoj, Totò u Italiji i dr.), dok ga donekle i oživljuju komičari televizije (npr. grupa Monty Python u Vel. Britaniji). Klas. komercijalni crt. film također bi bio teško zamisliv bez slapsticka kao situacijskog modela.