SERIJA, FILMSKA

SERIJA, FILMSKA, naziv za skupinu filmova (i po više od 20) nastalih gotovo uvijek unutar istoga proizvodno-prikazivačkog plana, realiziranih prema zasebnim scenarijima (dakle, različitih sižeja), no koje odlikuju brojna i lako zamjetljiva zajednička svojstva: žanr, razina produkcije, ista ekipa, sl. dužina, isti likovi (po glavnome S. često dobiva i ime — u špici i/ili publicitetu, te »usmenoj predaji«). Prema tome, različito od → serijala (s kojim dijele većinu bitnih obilježja, i s kojima ih se vrlo često brka i u filmskopov. literaturi), filmovi serijâ predstavljaju zasebne, dovršene narativne, fabularne cjeline. Proizvode se većinom u okvirima → dominantne kinematografije, s namjerom stvaranja komerc. → populističkih filmova; gledateljstvo ih prihvaća zbog dugotrajnijeg ponavljanja istoga »željenog modela«, pa stoga serije (kao i serijali) imaju iznimno veliku socijalnointegracijsku vrijednost i vrlo su podobne za sociološko psihol. proučavanja filma. Produkcija ih forsira i zbog pogodnosti — proizvodnih i prikazivalačkih (jeftina proizvodnja, zaposlenost kadrova /pa i onih koji ne jamče dobit u visokobudžetnim projektima/, isti žanrovski, dramaturški i tematski koncept, precizno planiranje produkcije i prikazivanja). Premda većinu serija obilježuje prevlast klišeja i stereotipova u svim segmentima djela, pojedine se ipak ističu fabulističkom i režijskom maštovitošću; to se osobito odnosi na pionirsko razdoblje povijesti filma, kada je S. eminentni predstavnik tzv. primitivnoga narativnog stila (→ narativni stilovi), prava »naiva« film. umjetnosti. Osobito se to odnosi na franc. serije, posebno one → Louisa Feuilladea, koje zapravo u prikazivalačkom smislu tvore i specifičan film. žanr. S. se javlja nešto ranije od serijala; prve su iz 1909: → »Nick Carter« → Victorina Jasseta u Francuskoj, »Broncho Billy« u SAD i »Nordisk’s Raffles« u Danskoj; one tada imaju funkciju sličnu populističkoj trivijalnoj književnosti. Vrlo se mnogo proizvode tokom čitavoga nij. razdoblja i u prvom desetljeću zvučnoga (kada sačinjavaju dio → dvostrukog programa). Iako nadživljuje serijal, S. postupno nestaje oko 1950. pojavom televizije i njezinih serija (kakve su, npr., i u nas popularne »Bonanza«, »Nesalomljivi«, »Šerif u New Yorku« i dr.). Ipak, održava se i do najnovijeg doba: većinom kraća od nekadašnjih, ali zato ponekad u visokobudžetnim produkcijskim uvjetima (npr. → »James Bond«).

Ostale veće, popularnije ili uspjelije serije su: u SAD »Broncho Billy« (→ g. m. anderson), »Mr. Jones« (1908/09) Davida W. Griffitha, »Calamity Anne« (1912-14) Allana Dwana, »Fatty« (1913-17) Roscoea Arbucklea, »Ambrose« (1914—16) Macka Swaina, »Sweedie« (1914/15) s → Wallaceom Beeryjem, »Cohenovi i Kellyjevi« (1926-33) kompanije Universal, te nekoliko serija o → Tarzanu. U zv. razdoblju (posebno 30-ih godina) brojne su krim., osobito detektivske serije (→ charlie chan; crime doctor; falcon, the; mr. moto; philo vance; saint, the; sherlock holmes; thin man, the), vestern-serije (npr. »Hopalong Cassidy« s → Williamom Boydom i »The Cisco Kid« s → Warnerom Baxterom), iz obiteljskog života (→ hardy family; blondie), iz bolničkog života (→ dr. kildare), iz života omladine (→ bowery boys, the), komedije (→ road to…), te sa životinjama kao gl. junacima (npr. »Francis« /o »mazgi koja govori«/ili → »Lassie«). Karakter serije imaju i brojne komedije (npr. kompanije Keystone), te filmovi strave (npr. o → Drakuli, → Frankensteinu, Mumiji, Nevidljivom čovjeku i dr.). U Francuskoj su najpoznatije i, po mnogim mišljenjima, najinventivnije serije nastale prije I svj. rata — L. Feuilladea (npr. → »Bébé«, 1910-12, i → »Fantômas«, 1913/14) i Jeana Duranda (npr. »Onésime«, 1910-14), dok se u Italiji ističu »Za-la-Mort« (1914-24) redatelja i glumca → Emilija Ghionea i »Maciste« (1915-26) s → Bartolomeom Paganom u naslovnoj ulozi; u francusko-tal. koprodukciji nakon II svj. rata nastaje serija »Don Camillo« od 6 naslova (1951-72). U Vel. Britaniji je u nij. razdoblju najpopularnija bila kraća serija »Squibs« → Georgea Pearsona (→ b. balfour), a nakon II svj. rata serija komedija → »Carry on ...« i, osobito, »James Bond«. U jugosl. kinematografiji obilježja serije imaju filmovi o kapetanu Lešiju iz 1960. i 1962 (→ ž. mitrović), filmovi Zorana Čalića — 6 uzastopnih naslova 1977-84. te 2 naslova o »Žikinoj dinastiji« 1985/86, kao i »Tesna koža« (1982) Miće Miloševića, »Tesna koža 2« (1987) Milana Živkovića i »Tesna koža 3« (1988) Aleksandra Đordevića.