EKSPERIMENTALNI FILM

EKSPERIMENTALNI FILM. 1. Naziv za svaki film u kojem se pojavljuje neka inovacija na području film. izražavanja ili tretiranja tematike. Vrlo često takav film predstavlja izraz svjesnog otpora uvriježenim odrednicama → dominantne kinematografije. Zbog svoga često ekskluzivnog karaktera i nekomercijalnosti, najčešće nastaje u okvirima → alternativne kinematografije, donoseći novine koje su značajne za razvoj filma uopće; u tom smislu, sinoniman mu je naziv avangardni film (→ avangarda). — 2. Naziv za specifične vrste filmova. Zbog raznolikosti eksp. filmova postoje različita tumačenja tog pojma. Za S. Kracauera, npr., eksperimentalni film jest čitav film. rod karakteriziran odsustvom priče. Međutim, pod mnogobrojnim definicijama razumijeva se mnogo uže područje film. stvaralaštva. Tako se, prema nekima, eksp. film ne koristi prikazivačkim (→ prikazivački film) načinom filmovanja i film ne registrira zbilju koja bi bila prepoznatljiva na snimci. Dok se jedan dio te neprikazivalačke struje (→ neprikazivački film) eksp. filma bavi animacijom apstraktnih oblika i time se približava nekim suvremenim tendencijama u lik. umjetnosti, druga struja, snimajući isječke iz zbilje, nastoji narušiti »realnost zbilje« ritmičkim strukturiranjem filma i izbjegavanjem narativnosti. Naziv se daje i igr. filmovima specifična red. postupka (samo subjektivni kadrovi, dugi kadrovi i sl.).

Daljnji oblik eksp. filma je tzv. prošireni film, koji se bavi rušenjem teh. ograničenjâ film. medija; najčešće se to odnosi na paralelne projekcije, narušavanje okvirâ i oblika okvirâ film. ekrana, početka i kraja film. vrpce i sl.

Eksp. film kao oblik nedominantnog filma pojavio se zajedno s avangardnim strujanjima u umjetnosti 10-ih i 20-ih godina. Prvi su se tom vrstom filma počeli svjesno baviti tal. futuristi Bruno Corra i Arnaldo Ginna kao logičnim nastavkom svojih istraživanja na polju lik. umjetnosti. Njihovi filmovi nastali između 1910. i 1912. nisu sačuvani, ali postoje dokumenti s opisima njihovih radova. Naslov jednog Corrina napisa Apstraktni film — kromatska muzika, jasno ukazuje na težnju da se stvore djela koja strukturom podsjećaju na muzička. Filmovi futurista u Rusiji također nisu sačuvani, ali dokumenti govore i o njihovoj ranoj eksperimentalnoj film. aktivnosti; poznato je da je istaknuti slikar Kazimir Maljevič namjeravao snimiti, a možda i snimio neke tzv. suprematističke filmove.

U Njemačkoj 20-ih godina nastaju → apstraktni filmovi Vikinga Eggelinga, Hansa Richtera (→ čisti film), Wernera Graeffa, Waltera Ruttmanna i Oskara Fischingera. Njihovi filmovi logičan su nastavak istraživanja dinamičkog odnosa apstraktnih plastičnih formi u lik. umjetnostima. Svi oni žele stvoriti apstraktnu »vizualnu muziku«, a Fischinger čak i »komponira« svoje ritmičke apstrakcije na danu glazbu.

I franc. umjetnici 20-ih i 30-ih godina (koji djeluju u okviru franc. avangarde) stvaraju mnogobrojne eksp. filmove. Avangardisti s početka stoljeća skloni su dadaizmu i kubizmu (Fernand Léger, Marcel Duchamp, Man Ray) i nastoje ritmičkim strukturiranjem apstraktnih kadrova i kadrova iz zbilje i ono zbiljsko učiniti apstraktnim. Nadrealisti su također bili skloni eksperimentiranju na filmu, uglavnom ga shvaćajući kao instrument prikazivanja »unutrašnje stvarnosti« i čovjekove podsvijesti. Gl. predstavnici → nadrealističkog filma su Germaine Dulac, Luis Buñuel, Jean Vigo i Jean Cocteau (uz više epigona).

Najznačajniji eksperimentalist 30-ih godina u Vel. Britaniji jest Novozelanđanin Len Lye. On među prvima radi eksperimente s bojom naknadno bojeći snimljeni igr. ili, rjeđe, dokum. filmski materijal.

Četrdesetih i 50-ih godina razvio se u SAD pokret poznat pod nazivom → underground-film. Njegovi predstavnici (Maya Deren, Kenneth Anger, Gregory Markopoulos, Jonas Mekas, Andy Warhol, Curtis Harrington, James Broughton i Stan Brakhage) stvaraju intimističke filmove s nadrealist. elementima.

Šezdesetih godina počinje razvoj → strukturalističkog filma. U SAD on je donekle nastavak underground-filma i predstavnici su mu Stan Brakhage, Michael Snow, Paul Sharits, T. Conrad i Hollis Frampton. U Vel. Britaniji strukturalističkim filmom bave se W. Raban i M. LeGrice; u Austriji Peter Kubelka; u Poljskoj J. Robakowski.

U Jugoslaviji stvaranje eksp. filmova počinje tek sredinom 50-ih godina, a vezano je za rad amat. kino-klubova. U tom smislu najpoznatiji kino-klubovi 60-ih godina bili su KK Beograd, KK Zagreb i KK Split. U Zagrebu je 1963. godine održan prvi festival eksperimentalnog filma → GEFF (Genre Film Festival), što je uvelike utjecalo na promicanje ove vrste filmova. Na tom festivalu stvoren je i pojam antifilma kao programatskog opredjeljenja nekih autora (Mihovil Pansini, Tomislav Kobija, Vladimir Petek). Najznačajniji predstavnici jugoslavenskoga eksp. filma su Tomislav Gotovac, Vladimir Kristl, Ljubiša Grlić, Ante Verzotti, Ivan Martinac, Ivan L. Galeta, Vinko Rozman i I. Kaljević; također, mnogi su kasnije istaknuti predstavnici dominantne kinematografije započeli svoje stvaralaštvo baš eksp. filmom (Dušan Makavejev, Živojin Pavlović, Lordan Zafranović, Karpo Godina-Aćimović, Franci Slak).