POETSKI REALIZAM

POETSKI REALIZAM, naziv za tendenciju u franc. igranom filmu aproksimativno 1935-39, općenito obilježenu usmjerenošću prema suvremenoj tematici i pesimističnom svjetonazoru, koji u krajnjim konzekvencama prelaze u naturalizam. Smatra se da je primarni uzrok pojave struje, osobito njezine polit. konotacije i dominantne pesimističnosti, bila specifična polit. i moralna situacija u Francuskoj tog doba: usporedo s ujedinjavanjem svih naprednijih polit. stranaka u Narodnu frontu i njezinom pobjedom na izborima 1936, povećavala se demoralizacija kao posljedica svijesti o nemoći u odnosu prema Njemačkoj (u kojoj su nacionalsocijalisti već na vlasti) te osjećaj neminovnosti rata s tim vojno nadmoćnijim protivnikom. Razlozi su i u općem osjećaju krize koji je zahvatio građansku inteligenciju, u potrebi za radikalnijim polit. opredjeljivanjem, te u ekon. krizi u Francuskoj poč. 30-ih godina, koja se posebno odrazila u kinematografiji pri prijelazu na tehnologiju zv. filma (s tim su u svezi i novčane malverzacije koje uvjetuju bankrot većih film. kompanija). Takvu situaciju koriste male neovisne produkcijske kuće i niz autora koji stvaraju skup filmova sličnoga (turobnog) ugođaja, srodnoga (pesimistično-fatalističkog) svjetonazora i stila (prerastanje lirskoga u naturalističko /ili obrnuto/) te angažiranijega, kritičnijeg pristupa polit., soc. i ekon. problematici suvremene Francuske.

Začecima usmjerenja smatraju se: prvi zv., izrazito populistički filmovi Renéa Claira (npr. »Pod krovovima Pariza«, 1930); Renoirovi rani zv. filmovi (npr. »Kuja«, 1931, i »Boudu spašen iz vode«, 1932); sumorne priče Jeana Vigoa »Nula iz vladanja« (1933) i »Atalanta« (1934); osobito filmovi Jacquesa Feydera »Velika igra« (1934), realist. prikaz besperspektivnog života legionarâ, i »Pansion Mimoza« (1935), »crna drama« iz predgrađa; spomenuti su filmovi predodredili i temeljne lokacije i njima adekvatne ugođaje poetskog realizma. Na struju su utjecali i djelovanje napredne kaz. → Groupe Octobre te pojedini pacifistički filmovi strane proizvodnje (npr. »Na Zapadu ništa novo«, 1930, L. Milestonea).

Temeljni motivi poetskog realizma postojali su u franc. kinematografiji već u nij. razdoblju, ali su tek u toj struji postali idejnim i dramskim pokretačima. To se, prije svega, odnosi na: a) motiv idealiziranja prestupnikâ i osobâ s margina društva (koje to postaju isključivo zbog sukoba s nehumanim društv. odnosima); b) bijeg od stvarnosti i neuspješan pokušaj stvaranja novog života (što obično postaje okosnicom fabule); c) izdaja od bližnjih i, kao posljedica toga, nepovjerenje u ljude; d) osobito, pridržavanje društv. »pravila igre« (tko ih se ne drži, bezuvjetno strada). Potonji je nadređen svima ostalima, jer junak stradava upravo zbog nepriznavanja društv. poretka kao obveze, što se ponekad manifestira i kroz zločin. Spomenuti motivi u svezi su i s psihol. ocrtavanjem karaktera i tipa junaka (bez obzira na društv. sloj kojem pripada), čiji je najautentičniji predstavnik Jean Gabin kao »mitska figura« autsajdera i gubitnika. Iako postoje iznimke (npr. Michèle Morgan), ženski likovi definirani su kao ovisni o muškarcima (koji su za njih istodobno i opasnost i jedina solucija); kako se radi o pesimističnim filmovima, svaka veza muškarca i žene gotovo uvijek ima tragičan kraj. Iako su Marcel Carné (»Jenny«, 1936; »Smiješna drama«, 1937; »Hotel Sjever«, 1938; »Obala u magli«, 1938; »Dan se rađa«, 1939) i Julien Duvivier (»Zastava«, 1935; »Pépé le Moko«, 1936; »Bilo ih je pet«, 1936; »Pozivnica za ples«, 1937; »Kraj dana«, 1939) kao najpesimističniji predstavnici struje artikulirali i definirali njene temeljne motive, središnja je figura Jean Renoir (»Toni«, 1934; »Na dnu«, 1936; »Zločin gospodina Langea«, 1936; »Velika iluzija«, 1937; »Pravila igre«, 1939). Dok su filmovi Carnéa i Duviviera utemeljeni na moralno-psihol. dimenziji, Renoirovi se ističu društvenokritičkim odnosom te proklamiranjem solidarnosti širokih radničkih masa i intelektualnih slojeva. Od ostalih redatelja koji su djelovali u okviru struje (ili na njenim marginama) izdvaja se Jean Grémillon (»Ždrijelo ljubavi«, 1937; »Neobični gospodin Victor«, 1938; »Kapetan remorkera«, 1939), a spomenuti valja i Marca Allégreta, Andréa Berthomieua, Hernija Decoina, Léonidea Moguya, Pierrea Chénala, Georgesa Lacombea, Louisa Daquina, Léa Joannona, Edmonda Grévillea i Sachu Guitryja.

Pojava zvuka (kao i potreba poetskog realizma da se što preciznije definira društveno-psihol. kontekst filmova) u Francuskoj je, možda jače no drugdje, afirmirala autorski scenar. rad; najmarkantnije figure bili su Charles Spaak, zatim Henri Jeanson, Pierre Bost i Jean Aurenche te, posebno, Jacques Prévert, čiji se stil savršeno uskladio s Carnéovom »crnom poezijom«. Važno mjesto u filmovima poetskog realizma ima i scenografija, koja u skladu s naglašeno sumornom fotografijom (Jean Bachelet, Curt Courant, Roger Hubert, Michel Kelber, Jules Kruger, Christian Matras, Claude Renoir, Eugen Schüfftan, Armand Thirard) dominantno određuje atmosferu filma; najutjecajniji su Lazare Meerson i Alexandre Trauner, a ističu se još Leon Barsacq i Max Douy. Najpoznatiji skladatelj struje je Maurice Jaubert. Od glumaca, pored J. Gabina posebno su značajni Louis Jouvet i Pierre Fresnay kao tumači intelektualnih tipova, Michel Simon u ulogama »animalnih«, te Jules Berry kao utjelovljenje malograđanskog nitkova, zatim još Jean-Louis Barrault, Harry Baur i Raimu; od glumica, uz M. 'Morgan ističu se Arletty, Danielle Darrieux, Annabella, Françoise Rosay i Madeleine Renaud (većinom u tipu → dobre prijateljice).

P., struja koja u Evropi 30-ih godina najdramatičnije izražava psihozu vremena, donio je franc. kinematografiji proboj i na am. tržište, pa je mnogi tada smatraju vodećom u svijetu. Utjecaj poetskog realizma očit je kod franc. redatelja ratne i neposredno poratne generacije: Henrija-Georgesa Clouzota (»Gavran«, 1943), Claudea Autant-Laraa (»Đavao u tijelu«, 1947), Renéa Clémenta (»Zidovi Malapage«, 1948) i Jacquesa Beckera (»Zlatna kaciga«, 1952, i »Ne dirajte u lovu«, 1954). Zamjetan je i u razdoblju → novog vala, čiji redatelji vrlo često koriste i razvijaju motive poetskog realizma: Jean-Luc Godard (»Do posljednjeg daha«, 1960, i »Ludi Pierrot«, 1965), François Truffaut (»400 udaraca«, 1959, i »Pucajte na pijanista«, 1960) i Claude Chabrol (»Lijepi Serge«, 1958, i »Rođaci«, 1959), kao i u brojnim glum. pojavama franc. filma: posebno kod Jeana-Paula Belmondoa, zatim Lina Venture, Yvesa Montanda, Michela Piccolija i Alaina Delona. I tal. → neorealizam pokazuje utjecaje poetskog realizma (osobito filma »Toni«), zatim pojedini brit. filmovi — npr. »Kiša uvijek pada nedjeljom« (1947) R. Hamera te osobito ciklus djela C. Reeda s motivom »čovjeka u bijegu« (npr. »Bjegunac«, 1946, gdje se J. Mason pojavljuje kao irsko-engl. verzija »Gabinova mita«), kao i am. → crni film, te pojedina djela dr. kinematografijâ.