DENOTACIJA, FILMSKA

DENOTACIJA, FILMSKA, semiološki termin, u teoriji filma razina doslovnog značenja film. djela, gdje se vizualno i auditivno odslikavaju bića, predmeti i pojave iz izvanfilm. percepcije, ne dajući im nikakvo preneseno značenje. Dan. lingvist L. Hjelmslev je denotaciju definirao kao »jezik kojemu nijedna od razina sama sobom nije jezik«, dakle kao jezik prvog stupnja, za razliku od → konotacije — jezika drugog stupnja, prenesenoga ili simboličnog značenja čiji je »plan izraza« građen od denotacije. U istom smislu pojam denotacije upotrebljava i većina film. semiologa, podrazumijevajući da se značenjske strukture na toj razini ne mogu podijeliti na manje cjeline koje bi i sâme imale neko značenje. J. Mitry smatra da je »prvostepeno značenje« filma značenje sâmih stvari koje film. slika predstavlja, a kako je ta slika, po njegovu mišljenju, udvostručenje stvarnosti, tj. njen analogon, ona postaje i znak te stvarnosti, ali znak koji nema lingvističko svojstvo, jer su u njemu »označitelj i označeno jedno te isto«; stoga se denotacija filma semiološki ne može proučavati jer između označitelja i označenoga ne postoji distanca koja bi od njih činila pravi umjetni znak. Ch. Metz denotaciju u filmu naziva »doslovnim (dakle, perceptivnim) smislom predstavâ što ih reproducira slika ili šumova što ih reproducira zvučna vrpca«, navodeći primjer u kojem se »udružuju prikazana predstava (pusta i mračna luka, zakrčena vrećama i dizalicama = označeno denotacije), i tehnika snimanja koja se služi posebnim osvjetljenjem da bi postigla određenu sliku te luke (= označitelj denotacije)«. Stanovite nejasnoće nastaju pri razgraničenju denotacije od konotacije u filmu. Dok većina teoretičara i → dijegezu uzima za oblik denotacije (npr. Metz), neki (npr. Mitry) smatraju da denotacija sama po sebi donosi i neko dublje značenje (tzv. ikonička konotacija). Uza sve razlike u odnosu prema razgraničenju, općeprihvaćen je stav da se konotacija zasniva na denotaciji i iz nje proizlazi i na njoj počiva; svaki pokušaj da se konotacija osamostali i da napusti prvostepenu vezanost za ikonički karakter denotacije vraća film. jezik (→ jezik, filmski), iz statusa langage, tj. jezika u širem smislu, na langue, tj. jezik u užem smislu. Neki autori, opet, smatraju da jedino što u filmu pozitivno postoji jest denotacija, dok se konotacija pojavljuje izvan ili »iza« filma; tako R. Barthes kaže: »Značenje nikada nije imanentno, ono je u filmu transcendentno. Zbog toga značenje nikada nije u jednoj sekvenci centralno, već samo marginalno«, podrazumijevajući pod »značenjem« isključivo konotativni smisao; po Barthesovu mišljenju, predmet film. sekvence uvijek je epskog reda, dok je tek njegova periferija ispunjena značenjem: »Moguće je da se zamisle čisto epske neznačenjske sekvence; nemoguće je da se zamisle čisto značenjske sekvence«. Sporno pitanje u suvremenoj semiologiji filma je pitanje da li postoji denotativni filmski znak (→ znak, filmski).