TEORIJA PRIKAZIVANJA

TEORIJA PRIKAZIVANJA, također mimetička teorija, teorija imitacije i teorija podražavanja, sistem ideja kojim se objašnjava prikazivanje odn. distinkcije između prikazivačkih i neprikazivačkih pojava (→ prikazivanje, filmsko). Karakteristika je tradic. teorije prikazivanja, čiji korijeni sežu u helensko doba, usmjerenost k funkciji koju prikazivanje ima u umj. djelu, a ne analiza samog pojma i značajki prikazivanja. Tek u XX st., pretežito u sklopu filoz. semantike i semiologije, razvila se teorija prikazivanja (engl. theory of representation, njem. Darstellungstheorie) u svomu suvremenom obliku, izdvojivši se iz okrilja tradic. estetike. Estetičko »krilo« film. teorije isprva se bavilo prikazivanjem na način tradic. teorije mimeze, i tek je semiologijski pristup, u 60-im godinama, potaknuo na uključivanje u suvremenu teoriju prikazivanja.

U odgovoru na osnovni problem ponuđeno je više vrsta teorija. Teorija iluzionizma tvrdi da prikazivačko djelo stvara iluziju da smo suočeni sa samom stvarnošću; ta je teorija preuska, jer ne može protumačiti neiluzionističke oblike prikazivanja koji ipak dominiraju. Ikonička teorija (analogijska teorija, teorija homologije) tvrdi da homologija između prikazivačkog djela i prikazanog prizora omogućuje prikazivanje; ta teorija, osobito u kombinaciji s referencijalnom teorijom, danas je najdominantnija. Referencijalna teorija (deskripcijska teorija) tvrdi da je slikovno prikazivanje samo jedna podvrsta označavanja (referencije, denotacije), i da podliježe konvencijama (pravilima) što ravnaju označavanjem. Razlika između prikazivačkog označavanja i drugačijega jest u tipu konvencije što ravna označavanjem. Konvencija što ravna prikazivanjem proglašava se ponekad »prirodnom«, »nearbitrarnom«, a suprotna konvencija »stvorenom«, »arbitrarnom«. Teškoće referencijalne teorije su mnogobrojne, i ona je podvrgnuta progresivnim revizijama. Najčešće se danas spaja s ikoničkom teorijom u sklopu semiologije. Sintaktičko-semantička teorija smatra da splet sintaktičko-semantičkih sistemskih obilježja odlučuje hoće li se neko djelo držati prikazivačkim ili neprikazivačkim (ta su obilježja, npr., analognost nasuprot digitalnosti, odn. kompaktnost nasuprot diskretnosti, neizdiferenciranost nasuprot izdiferenciranosti i dr.). Sintaktička teorija dobro objašnjava razliku između, npr., verbalnoga i slikovnog označavanja, ali ne i između slikovnog prikazivanja i slikovne apstrakcije. Pragmatička teorija oslanja se o neke od gore navedenih teorija u objašnjavanju pojma prikazivanja, ali tome pridružuje pov. perspektivu spojenu s kritikom ideologije; tvrdi, naime, da je naše prepoznavanje pojava kulturno standardizirano ideol. institucijom, i da je razlika između prikazivanja i neprikazivanja nadasve kult. razlika, povijesno-ideologijski uvjetovana i povijesno promjenljiva. Kako film. prikazivanje donosi neke dodatne probleme, osobito problem reproduciranja (tj. snimanja), što podrazumijeva izravnu fizikalnu vezu između predmeta koji se snima i snimke, to se u odnosu na film (i fotografiju) postuliralo tzv. reprodukcijsku teoriju film. snimke, prema kojoj je tzv. živo snimani film (za razliku od animiranoga) — osim što je prikazivački (ikonički) — još i reproduktivan (indeksalan).

LIT.: Ch. S. Peirce, Collected Papers, London 1931; E. H. Gombrich, Art and Illusion, Princeton 1961; K. Mec, Ogledi o značenju filma I, Beograd 1962; N. Hartman, Estetika, Beograd 1968; N. Goodman, The Languages of Art, New York 1968; P. Volen, Znaci i značenje u filmu, Beograd 1972; J. Lotman, Semiotika filma, Beograd 1976.