PIN-UP

PIN-UP (engl. pričvrstiti, pribosti), također sex-bomba i (ponekad) vamp, tip u → sustavu zvijezdâ. Odnosi se na fizički iznimno privlačne glumice (izazovne, raskošne, bujne, rasne ljepote, istaknutih »primarnih seksualnih oznaka«) čija se ljepota u filmu naglašeno ističe, a film. propaganda nameće ih kao suvremene ideale fiz. ljepote, sex-appeala i erotičnosti. Tip je učestao u komerc. filmu kapitalističkih kinematografija. Javlja se u vrlo popularnim žanrovima akcionog karaktera (krim., pustolovni, pov. spektakli), zatim u djelima melodramskog karaktera te komedijama, u kojima se, kao i u umjetnički ambicioznim filmovima suvremene tematike, često i parodira. Od tipova što su mu prethodili na području prikazivanja fiz. ljepote i erotičnosti, P. se ponekad razlikuje većim stupnjem prirodnosti ali često i krajnjom usiljenošću (posebno u verziji tzv. priglupe plavuše), eksplicitnijim manifestiranjem seksualnosti i manje prikrivanim isticanjem tjelesnih draži. Pojavljuje se u gl. likovima zavodnica koje neodoljivo privlače muškarce, ili u drugim gl. ulogama žena suprotstavljenih protagonistici — osobi s izraženijim pozitivnim karakternim i, općenito, duhovnim vrijednostima. Funkcija pin-upa može, međutim, biti i isključivo »dekorativne« prirode.

Premda neki franc. povjesničari filma prethodnice tipa nalaze u već najranijim fazama film. povijesti (npr. Mélièsova glumica Jeanne d'Alcy), kao prva istaknutija predstavnica najčešće se spominje Jean Harlow, am. glumica iz 30-ih godina (prva tzv. platinasta plavuša /engl. platinum blonde/ — kasnije često imitirana boja kose) koja, međutim, po bitnim odlikama više pripada tipu → vampa (s kojim se pin-up često zamjenjuje). P. se počinje rasprostranjivati tek za II svj. rata u SAD, s naglašeno eskapističkom i kompenzacijskom ulogom (tada se širi i sâm naziv — prema slici učvršćenoj, pribodenoj o zid kasarne ili u rovu). U nizu glumica koje se tada afirmiraju, svaka se ističe nekom fiz. odlikom (najčešće velikim grudima /u prethodnim razdobljima lijepim nogama/) ili odjevnim predmetom koji naglašavaju njezinu privlačnost i seksepilnost. Najpoznatije su: Jane Russell (zbog velikih grudi podsmješljivo nazivana »kravom iz Texasa«); Betty Grable (proglašavana za ženu s najljepšim nogama); Lana Turner (koja u modu uvodi pripijeni pulover); Ava Gardner (proglašavana za najljepšu ženu svih vremena, ali i podsmješljivo nazivana »najljepšom životinjom na svijetu«); Rita Hayworth (prozvana »prvom atomskom ljepoticom«, jer je ime junakinje koju je tumačila /Gilda/ bilo ispisano na bombi u eksperimentu na otočju Bikini); isticale su se još Hedy Lamarr, Dorothy Lamour, Esther Williams, Virginia Mayo i dr. U evr. kinematografijama P. se širi tek potkraj 40-ih godina. U Francuskoj je najistaknutija Martine Carol, dok u Italiji tip uvodi Silvana Mangano, a slijede je brojne dr. ljepotice (posprdno nazivane maggiorata fisica, minorata psichica) većinom u filmovima i likovima (»žene iz naroda«) koji predstavljaju komercijaliziranu verziju neorealist. djelâ (npr. Silvana Pampanini, Gina Lollobrigida, Sophia Loren, Rossana Podestâ, Rosanna Schiaffino i dr.). Pedesetih godina u SAD golemu popularnost uživa Marilyn Monroe (s pojedinim obilježjima i tipa → nimfete) koja ima i brojne imitatorke, kao i glumice koje je parodiraju (Diana Dors u Vel. Britaniji, Jayne Mansfield u SAD, Anita Ekberg u SAD i Italiji). Šezdesetih godina predstavnice tipa manje su brojne a sve je zamjetljivija njihova »dekorativna funkcija« (npr. Raquel Welch i Ursula Andress /prva iz niza tzv. Bondovih djevojaka/), dok se 70-ih — s povećanjem slobode u prikazivanju tijela i ljubavnog odnosa — javljaju i u izrazitije erotskim djelima (npr. Laura Antonelli, Edwige Fenech i Barbara Bouchet u Italiji, te Sylvia Kristel u Francuskoj — zvijezde tzv. mekoga pornografskog filma /engl, soft-core/ u kojem se seksualni čin samo simulira). Poč. 80-ih godina u SAD popularnost (najčešće kratkotrajnu) postižu brojni modeli i manekenke (»djevojke s postera«) s pomoću kojih se pokušava obnoviti »glamourozni« tip film. ljepotica iz 40-ih (npr. Farrah Fawcett, Margaux Hemingway i Brigitte Nielsen)

U kontekstu pin-upa moguće je tretirati i predstavnice tzv. tvrdoga (pravoga) pornografskog filma (engl, hard-core), ali budući da je u »oficijelnoj« komerc. produkciji još štošta na planu seksualnosti nedopustivo za prikazivanje, zvijezde pornografskog filma u tipologiji ipak imaju poseban status.

LIT.: E. Patalas, Sozialgeschichte der Stars, Hamburg 1963.