TARZAN

TARZAN, gl. lik romanâ Edgara Ricea Burroughsa, također i brojnih filmova i film. serija (realiziranih kao vrlo slobodne obradbe piščevih djela ili prema posve originalnim scenarijima): engl. lord izgubljen kao dijete u afr. džungli, odgojen od majmuna, koji — zahvaljujući ljudskom umu i stečenoj animalnoj snazi i okretnosti — postaje »kralj džungle«. Tek kasnije nauči govoriti, civilizira se i ženi, no zauvijek ostaje »vezan s prirodnim životom«; plemenit, pobjedonosno se suprotstavlja ljudima zlih namjera — u divljini ili, stjecajem okolnosti, izvan nje. U izrazito eskapističkim pustolovnim filmovima koji kompenziraju urbanu nostalgiju za izgubljenom »prirodnošću« i »nevinošću«, te pružaju atraktivnu akciju izvedenu bez moderne tehnologije, T. je vrlo popularni, najegzotičniji reprezentant tipa → čovjeka od akcije. Lik Tarzana (gotovo uvijek u naslovu filmova) do poč. 70-ih godina tumači 15 glumaca, od kojih je tek malo koji uspješan i u dr. ulogama; do tog vremena filmovi o Tarzanu ostvarili su preko 500 milijuna dolara.

Prvi Burroughsov roman o Tazanu pojavio se 1912, a prvi film 1914: »Tarzan od majmuna« Scotta Sidneyja, s ogromnim Elmom Lincolnom u gl. ulozi, koji je ostvario za ono doba golem prihod od milijun dolara. Takav komerc. uspjeh inicira dalje filmove ili serije; tako 20-ih godina Tarzana tumače Gene Pollar, P. Dempsey Tabler, James Pierce i Frank Merrill, 30-ih godina → Buster Crabbe (u produkciji Sola Lessera), Glen Morris i Herman Brix (od 1940. u dr. ulogama pod pravim imenom Bruce Bennett), no najveći uspjeh ima serija kompanije MGM (1932—42) s → Johnnyjem Weissmullerom, na kojoj su među ostalima radili i poznati sineasti Robert Florey, Cedric Gibbons (njegov se film »Tarzan i njegova družica« iz 1934. smatra najboljim u seriji), Richard Thorpe, William Thiele i W. S. Van Dyke; u toj seriji nastupa i najpopularnija Tarzanova družica (Jane) — → Maureen O’Sullivan. God. 1942—48. filmove s Weissmullerom realizira kompanija RKO; 1948-53. Tarzana tumači → Lex Barker (producent ponovno S. Lesser), a redatelji su Kurt Neumann, H. Bruce Humberstone, Byron Haskin i Cy-Endfield; 1955-60. glumi Gordon Scott, a redatelji su Robert Day, John Guillermin i H. Bruce Humberstone, potom igraju Denny Miller, Jock Mahoney, Mike Henry, napokon Ron Ely (u režiji Williama Witneyja), koji je i junak tv-serije iz 1966/67. Poč. 70-ih godina lik gubi na popularnosti, a »naiva« tih filmova čini se deplasiranom u doba otpora prema »staroj mitologiji«. Plod toga je brit. film »Greystoke — legenda o Tarzanu« (1984) Hugha Hudsona, s Christopherom Lambertom, realist. verzija Tarzanova života u džungli i miljea iz kojeg je potekao.