KULJEŠOV, Lev Vladimirovič

KULJEŠOV, Lev Vladimirovič, sovj. redatelj, pedagog i teoretičar filma (Tambov, 14. I 1899 — Moskva, 29. III 1970). Zaslužni umjetnik RSFSR, profesor na visokoj film. školi VGIK u Moskvi. Isprva modni crtač i scenograf u predrev. filmovima, osobito kod J. F. Bauera, u kojima je i glumio; u godinama revolucije snima film. kronike, što je ostavilo traga na prvome njegovom filmu akcionog sižea Projekt inženjera Prajta (Proekt inženera Prajta, 1918). God. 1920. osniva u Državnom institutu za kinematografiju (GIK) prvu majstorsku radionicu kino-naturščikâ, koja je pripremala glumce, ali u kojoj su se obrazovali i redatelji i montažeri, jer se eksperimentiralo s montažom; tu je ostvario film Na crvenoj fronti (Na krasnom fronte, 1920). God. 1924. režira Neobične doživljaje mistera Westa u zemlji boljševikâ (Neobičajnye priključenija mistera Vesta v strane bol’ševikov), ekscentričnu komediju koja je ismijavala predodžbe stranaca o SSSR-u, žive fabule, parodične glume i dinamične montaže koja je postala uzorom za novi sovj. film. Zraka smrti (Luč smerti, 1925) imala je polit. neprilika i predstavljala preispitivanje montažnih i red. shvaćanja. Po zakonu (1926) bilo je djelo »surovog« realizma (rađeno po J. Londonu), psihološki iznijansirano, istančanih karaktera, kojima se razobličavao lažni moral građanske sredine, veoma popularno kod publike i kritizirano u štampi. Poslije nekoliko ostvarenja manjeg dometa, 1933. snima Velikog utješitelja (Velikij utešitel’), svoj posljednji značajni film, rađen na biografskim motivima o am. piscu O’Henryju, s temom slobode stvaralaštva i odnosa umjetnosti i života, djelo profinjene izražajne kulture, eksperimentiranja na polju kontrapunkta slike i zvuka te bogate dijaloške fakture. Od 1944. posvećuje se isključivo pedagoškom radu. U oblasti teorije smatra se začetnikom → montažne škole, jer je još u ranim 20-im godinama istraživao mogućnosti da se povezivanjem raznoznačnih kadrova ostvari nova značenjska vrijednost (čuvena formula A + B = C zasnivala se na tzv. Kulješovljevom efektu s bezizražajnim licem glumca I. Možuhina, uzetim iz nekoga starog filma, a povezanim sa snimkama tanjura juhe koja se puši, djeteta koje se igra, izazovne ljepotice na krevetu ili revolvera uperenog u kameru, što je proizvodilo različite zaključke gledalaca o glumčevom doživljaju). Pored toga, tvrdio je da film ima poseban materijal, po kojem se razlikuje od kazališta, tzv. kinematografsku ideju, specifično film. sredstvo koje se sastoji od ritmičkog smjenjivanja posebnih nepokretnih kadrova ili kratkih montažnih dijelova s izrazitim kretanjem (tehnička montaža) (Umjetnost svestvaranja — Iskusstvo svetvorčestva, 1918); ritmička brza montaža, dinamičnost akcije, iskonstruiranost scenarija i neposrednost glume bitni su sastojci am. filma koje treba preuzeti, jer je film. umjetnost konstrukcije: organizacijski princip filma nije u oblasti pojedinačne snimke, nego u smjenjivanju snimki (Amerikanština — Amerikanščina, 1922); na taj se način grade filmski prostor i filmsko vrijeme, koji ne odgovaraju realnim prostorno-vremenskim dimenzijama u kojima se odvijalo snimanje; kadrovi trebaju biti čvrsto organizirani, i maksimalno izražajni, a glumac naturščik, obučen za efikasno obavljanje »radnih procesa«, fizički spreman (utjecaj Mejerholjdove »biomehaničke« kazališne teorije); redatelj, »inženjer filma«, sjedinjuje takav »realni materijal« u montažnu konstrukciju koja se gradi kao što se konstruira stroj (Umjetnost filma, moj eksperiment — Iskusstvo kino, moj opyt, 1929).

Ostali značajniji filmovi: Vaša znanica (Vaša znakomaja, 1927); Duo Buldi Dva (Dva-Bul'di-Dva, 1929); Vesela kanarinka (Vesëlaja kanarejka, 1929); Horizont (Gorizont, 1933); Sibirci (Sibirjaki, 1940); Timurova zakletva (Kljatva Timura, 1942); Mi s Urala (My s Urala, 1944).

Ostali teorijski radovi: Praksa filmske režije (Praktika kinorežissury, 1935); Metoda probâ na filmu (Repeticionnyj metod v kino, 1935); Osnove filmske režije (Osnovy kinorežissury, 1941).

LIT.: M. Levidov, Lev Kulešov, Moskva 1927; R. Levaco (urednik), Kuleshov on Film, Berkeley 1974.