NOVOSTI, FILMSKE

NOVOSTI, FILMSKE, u nas filmski žurnal, rjeđe kino-kronika ili filmski pregled, vrsta dokum. filma — pregled događaja koji su se odigrali u toku nekoga vremenskog razdoblja (najčešće tjedna, ponekad i duže /npr. filmski mjesečnik/). N. najčešće traju oko 10 min, sadrže nekoliko vijesti (storija), a uglavnom se prikazuju kao dio predigre film. programa.

Pioniri film. novosti bili su braća Lumière (i njihovi brojni snimatelji koji su snimali širom svijeta) u Francuskoj, Robert William Paul u Vel. Britaniji i Oskar Messter u Njemačkoj; općenito, mnogi pionirski filmovi svojim sadržajem i reportažnim karakterom (kao i trajanjem) odgovarali su onome što je kasnije bila 1 storija u programu film. novosti. Poč. 1908. Charles Pathé u Parizu pokreće, prvi u svijetu, Pathé Journal koji se, s prosječnim trajanjem od oko 4 min, obnavlja jednom tjedno, prikazujući događaje iz gl. gradova Evrope koje su snimali Pathéovi snimatelji. Ubrzo se u Parizu (dugogodišnjem centru proizvodnje film. novosti) javljaju još Gaumont-Actualités, Éclair-Journal i Éclipse-Journal, koji se međusobno natječu u brzini objavljivanja događaja i njihovih atraktivnosti. U Njemačkoj od 1910. postoji žurnal Messter Woche, u Rusiji ih istovremeno proizvodi producent Drankov, dok je u Vel. Britaniji najznačajnija kompanija Topical Budget (od 1913). Po uzoru na Evropu, N. se ubrzo počinju proizvoditi i u SAD (kompanije Edison, Biograph i Vitagraph).

Na sâmom početku, usporedno sa snimanjem autentičnih događaja razvija se i snimanje insceniranih (pa i izmišljenih), u velikoj mjeri uzrokovano relativno velikim udaljenostima, teškoćama oko transporta, glomaznim kamerama (posebno u SAD) i sl. Prvi svj. rat — u kome reporteri, najčešće iz prvih borbenih linija (mnogi gube i živote), bilježe gotovo sva važnija zbivanja — znatno pridonosi razvitku i napretku film. novosti, ali i sve izrazitijoj ideol. obojenosti. U SSSR-u od 1918. izlazi Kino-nedelja, dok 1919. mladi dokumentaristi na čelu sa Dzigom Vertovim osnivaju grupu Kino-oko koja proizvodi vrlo angažirane žurnale Kino-pravda (1922-25), posvećujući pojedine brojeve određenim temama. Veliko njem. poduzeće UFA (osnovano 1917) također redovito proizvodi film. novosti — s namjerom da zaustavi pad ratnog morala. Nakon I svj. rata proizvodnja film. novosti još se snažnije razvija, posebno u većim zemljama. U to su vrijeme sve češći i njihovi novi oblici: mjesečni magazini, tematske serije, razni »hibridi« između kronike i dokum. filma sa sasvim određenim pogledom na svijet (npr. značajni film. magazin → The March of Time /u SAD od 1934/) i dr. Za II svj. rata N. se sasvim otvoreno stavljaju u službu ciljeva zaraćenih strana, postajući moćno sredstvo propagande. Nakon rata, ubrzani razvoj televizije sve više istiskuje klas. tjedne film. novosti.

Na tlu današnje Jugoslavije strani su prikazivači i snimatelji već od 1896. usputno registrirali prigodne događaje (npr. Polazak kralja Aleksandra Obrenovića u Sabornu crkvu ili Tramvajska stanica na Terazijama u Beogradu 1897), a nedugo potom javlja se i niz domaćih pionira (najčešće fotografâ ili vlasnikâ kina), koji — za vlastite potrebe ili za strana poduzeća — često snimaju upravo žurnalske storije. Između dva rata u Jugoslaviji je postojalo više poduzeća za proizvodnju žurnala (uglavnom u Beogradu i Zagrebu), koja su bila osobito aktivna u doba odredbe (od 1931) koja je vlasnike kinâ obvezivala na prikazivanje određene metraže domaćih filmova; tako je 1932. u Jugoslaviji proizvedeno 75 brojeva film. Novosti (usporedno sa 150-200 stranih brojeva godišnje prikazanih u nas). Za II svj. rata na tlu Jugoslavije žurnali su proizvođeni u tzv. NDH (Hrvatska u rieči i slici /redovito od 28. VIII 1941/), a — uz prevođenje okupatorskih — povremeno i u Beogradu i Ljubljani. Krajnje teški uvjeti partizanskog ratovanja onemogućili su film. registriranje događanja u narodnooslobodilačkom ratu; samo nekoliko savezničkih reportera je potkraj 1943. i poč. 1944. zabilježilo pojedine akcije i zbivanja. Neposredno po oslobođenju Beograda, u jesen 1944, spontano otpočinju pripreme za snimanje, a Osnovni plan rada Filmske sekcije Propagandnog odeljenja Vrhovnog štaba NOV i POJ od 5. XII 1944. utvrđuje, kao jedan od zadataka, »proizvodnju našeg žurnala«. Poč. 1945, grupa domaćih snimatelja (S. Mišković, Đ. Vasiljević, M. Al. Popović, M. Ivanjikov) pod rukovodstvom Nikole Popovića snima žurnal poznat kao Naša filmska hronika br. 1, sa sljedećim sadržajem: Demonstracije protiv kralja; I Niš je odgovorio kralju; Zločini okupatora u Nišu; Badnjak u oslobođenom Nišu; Naša deca odlaze na oporavak u bratsku Bugarsku; Prvi kongres AFŽ Srbije. Po završetku rata, novoosnovano → Filmsko preduzeće DFJ preuzima spontano započeto snimanje film. novosti i organizira ga, naizmjence u Beogradu i Zagrebu; od 15. VII 1946. proizvodnju žurnala obavlja poseban odjel tek osnovanoga Saveznog preduzeća za proizvodnju filmova »Zvezda film« iz Beograda, koja 1950. prerasta u Centralni studio filmskih novosti, a od 1955. u ustanovu → Filmske novosti, koja sve redovite i izvanredne brojeve žurnala proizvedene od 1945. u Beogradu (u početku i u Zagrebu) unosi u svoj godišnji katalog pod nazivom Filmske novosti (počevši od godišta za 1945/46); njihova popularnost u nas dovodi do postupnog nestajanja dotadašnjeg naziva žurnal. Istodobno, odn. tokom kasnije decentralizacije film. proizvodnje u Jugoslaviji, razvija se proizvodnja film. novosti i po republikama. U Sloveniji su 1945-51. i 1955-57. izašla 63 broja film. novosti pod nazivima Filmske novice (2), Filmski obzornik (20), Obzornik (34) i Novi obzornik (7); u BiH su 1947-50. izašla 34 broja Mjesečnika; u Makedoniji je 1947-52. izašao neutvrđeni broj Pregleda; u Crnoj Gori je 1949-51. izašlo 15 brojeva Mjesečnog pregleda; u Srbiji je (pored storija koje su Filmske novosti proizvodile za cijelu Jugoslaviju) poduzeće Avala film prvih godina po oslobođenju proizvelo oko 50 Filmskih pregleda. Nacionalna poduzeća za proizvodnju film. novosti udružena su u Međunarodno društvo filmskih novosti (akr. INA).