TOTÒ

TOTÒ (pr. ime Antonio De Curtis Gagliardi Griffo Focas /negdje Furst De Curtis Gagliardi ili Ducas Comneno di Bisanzio/), tal. glumac i scenarist (Napulj, 7. XI 1898 — Rim, 15. IV 1967). Potomak (navodno) bizantske prinčevske obitelji, sin siromašne napuljske radnice i anonimnog markiza. Završivši klas. gimnaziju zabavljač u lokalima u Napulju. Od 1917. u Rimu, afirmira se kao kaz. komičar i imitatorsko-parodistički pjevač. Mentorstvo G. De Marca najznačajnije je za stvaranje Totòova scensko-artističkog profila »čovjeka od kaučuka« iznimna tjelesnog elasticiteta i sposobnosti »razglobljenja« pojedinih dijelova tijela (»težnja ka idealnoj marioneti«), U chaplinovsko-klaunovskoj odjeći i obući, zavidne pantomimičke okretnosti i glasovnih mogućnosti, T. je posljednji veliki izdanak tal. pučko-iluzionističkog teatra (vodio je i vlastitu kazališnu družinu). Popularnost stečena u varijeteu i kazalištu dovodi ga (1936) i na film (ranije je bio gl. zvijezda u skečevima prije kino-predstava /avan-spettacoli/). Dugu i uspješnu film. karijeru navješta njegov treći film Sv. Ivan bez glave (A. Palermi, 1940). O velikoj popularnosti svjedoči i pojavljivanje njegova imena u naslovima filmova: Totò na Giro d’Italia (M. Mattoli, 1949), Totò traži kuću (M. Monicelli i Steno, 1949), Totò traži ženu (C. L. Bragaglia, 1950), Totò i rimski kraljevi (Steno, 1951), Totò treći čovjek (M. Mattoli, 1951), Totò i žene (M. Monicelli i Steno, 1952), Totò u boji (Steno, 1952), Totò i Carolina (M. Monicelli, 1954), Totò na Mjesecu (Steno, 1957), Totò u Parizu (C. Mastrocinque, 1958) i dr. Onizak i mršav, dugoljasta lica oštrih crta i kolutavih očiju, s izgledom bezbrižna smušenjaka i neopasna varalice, izražene napuljske lumpenproleterske izvornosti naravi, govora i gestikulacije, svoje uloge tzv. malog čovjeka (po ukusu srednje klase), psihološki obilježene podrugljivošću, zlobom i oportunizmom, postupno pretvara u tipizirani lik — što je posljedica hiperprodukcije (nastupa i u nekoliko filmova godišnje), rada s mahom osrednjim redateljima, te činjenice da je sam vrlo često i (ko)scenarist. Ipak, ostvaruje i više zapaženih uloga: Vatrogasci iz Viggiùa (M. Mattoli, 1949), Milijunaški Napulj (E. De Filippo, 1950), Policajci i lopovi (M. Monicelli i Steno 1951, Nastri d’Argento), Gdje je sloboda? (R. Rossellini, 1953) i Napuljsko zlato (V. De Sica, 1954). Vrhunce film. karijere ostvaruje u posljednjoj fazi: Zakon je zakon (Christian-Jaque, 1958, uz Fernandela), Obično nepoznati lopovi (M. Monicelli, 1958), Smijeh radosti (M. Monicelli, 1960), Mandragola (A. Lattuada, 1965), Operacija San Gennaro (D. Risi, 1966) i, osobito, Ptičurine i ptičice (P. P. Pasolini, 1966), gdje je za dojmljivu dvostruku gl. ulogu (koncipiranu kao hommage njegovu vlastitu značenju za tal. kinematografiju) nagrađen godišnjom nagradom tal. kritike Nastri d’Argento.

Jedan od najpopularnijih tal. glumaca uopće, dugo je bio ignoriran od kritike, pa je do djelomičnog prevrednovanja njegova opusa došlo tek posthumno — 70-ih godina.

Ostale važnije uloge: Vesela utvara (A. Palermi, 1941); Jedna od onih (A. Fabrizi, 1952); Čovjek, zvijer i krepost (Steno, 1953); Naša vremena (A. Blasetti, 1954); Bijeda i plemenitost (M. Mattoli, 1954); Rimske priče (G. Franciolini, 1955); Snađite se (M. Bolognini, 1959); Gospoda se rađaju (M. Mattoli, 1960); Dva narednika (S. Corbucci, 1961); Dva pukovnika (Steno, 1962); Redovnik iz Monze (S. Corbucci, 1963); Vještice (omnibus, epizoda P. P. Pasolinija, 1967); Capricio all’italiana (omnibus, epizoda P. P. Pasolinija, 1968).

LIT.: O. Caldiron, Totò, Roma 1980; G. Governi, Vita di Totò, principe napoletano e grande attore, Milano 1980; V. Mollica, Totò, Roma 1983.