PAVLOVIĆ, Živojin

PAVLOVIĆ, Živojin, film. i tv-redatelj, scenarist i književnik (Šabac, 15. IV 1933). Diplomirao dekorativno slikarstvo na Akademiji za primenjene umetnosti u Beogradu. Na film dolazi kao filmofil preko Kinoteke (tada neke vrste slobodnog univerziteta), s generacijom nezadovoljnom »krajnje provincijalnim diletantskim komercijalnim filmom« koja se nastoji i sâma okušati u tzv. autorskom filmu. Nakon nekoliko amat. projekata (Voz No 4686, 1959; Triptih o materiji i smrti, 1960; Lavirint, 1961), profesionalnu karijeru otpočinje predavanjima o filmu po unutrašnjosti Srbije i režijom po 1 storije u omnibusima Kapi, vode, ratnici (1962) te Grad (1963), u Sarajevu sudski zabranjen. Sljedećih godina snima nekoliko filmova različitih sadržaja, ali jedinstvenih po duhu i gotovo dokumentarističkoj fakturi, u kojima njegovi junaci — ne mogavši se osloboditi predodžbi o svijetu u koje iskreno vjeruju — bivaju poraženi i dospijevaju »do sâmog dna«. U Neprijatelju (Sovražnik, 1965) inspiriranom Dvojnikom F. M. Dostojevskog, gl. junak (B. Živojinović) koji se bori za humanističke ideale, biva poražen podvalama svog dvojnika, dok u Povratku (1966) kriminalac (opet B. Živojinović) po izdržanoj kazni bezuspješno pokušava izmijeniti dotadašnji život. Slijede filmovi koji ga svrstavaju među najistaknutije film. redatelje u Jugoslaviji: Buđenje pacova (1967, Srebrna arena za režiju na festivalu u Puli i nagrada za režiju u Berlinu) o usamljeniku (S. Perović) koji uzalud pokušava unijeti promjene u svoj turobni i besmisleni život, vodeći računa da se nakon IB-a ponovno ne kompromitira; Kad budem mrtav i beo (1967, Velika zlatna arena za najbolji film i Zlatna arena za režiju u Puli 1968, nagrada Saveza omladine Jugoslavije za uspješan film o problemima mladih te Specijalna nagrada /ex aequo/ u Karlovym Varyma) o antiheroju (D. Nikolić) iz mlade generacije koji, prepuštajući se egzistenciji bez smisla, završava tragično; Zaseda (1969) o mladiću (I. Vidović), simbolu revolucionarne čistoće, koji se uključuje u potjeru OZNA-e, koju ubrzo razočaran napušta, da bi — upavši u zasjedu svojih — bio strijeljan na licu mjesta (po Pavlovićevim riječima, njemu najbliži film jer prikazuje vrijeme njegove rane mladosti). Nakon toga, u razdoblju napada na tzv. crni talas u jugosl. filmu kad nije mogao nastaviti rad u svojoj sredini, realizirao je 4 filma u Sloveniji: Crveno klasje (Rdeče klasje, 1970, Velika zlatna arena u Puli 1971, te Oktobarska nagrada grada Beograda iste godine) po motivima knjige Na selu I. Potrča, o omladinskom aktivistu (R. Šerbedžija) koji nakon rata u štajerskom selu uspješno izvršava partijski zadatak pridobivanja seljakâ za stupanje u zadrugu, ali — rastrzan saznanjem da je uspjeh ipak bio posljedica prisile i nezadovoljan na intimnom planu — ubija nevinog čovjeka; Let mrtve ptice (1973), suvremena priča o postupnom raspadu seoske porodice u Prekomurju, o ocu čvrsto vezanom za zemlju i tradiciju i trojici sinova koji odlaze; Doviđenja u sljedećem ratu (Nasvidenje v prihodni vojni, 1980) po djelu V. Zupana o susretu nekadašnjih neprijatelja (slov. partizana i njem. vojnika) i njihovu pokušaju da rat sagledaju iz drugačije perspektive; Zadah tela (1983, Velika zlatna arena te Zlatna arena za scenarij /sa S. Golubovićem/ u Puli) prema vlastitomu istoimenom romanu, suvremena priča o željezničaru (D. Janićijević) koji, upoznavši drugu ženu, pokušava očuvati ustaljeni red stvari i porodicu, ali ga potreba za promjenom dovodi u bezizlaznu situaciju i opredjeljuje za patnju kao jedini oblik čiste ljudske egzistencije. U međuvremenu je režirao Hajku (1977, Zlatna arena za režiju u Puli) prema romanu M. Lalića, o hajci četnikâ na iscrpljene i slabo naoružane partizane, koja ljude pretvara u zvijeri — progonjene i one koje progone. God. 1987. realizira film Na putu za Katangu, realist. prikaz života i problema rudara, sniman u autentičnim lokacijama. Za Televiziju Beograd režirao je tv-seriju Pesma prema istoimenom romanu O. Daviča.

Svoje viđenje svijeta P. usporedo iskazuje kroz literaturu i film, predstavljajući jednu od najkompletnijih autorskih ličnosti u jugosl. kinematografiji. U nizu uglednih listova i časopisa javljao se napisima i kritikama o filmovima, a objavio je i niz knjiga (npr. eseji Đavolji film, 1969, O odvratnome /o umetnosti, o individui, o mnoštvu/, 1972, i Belina sutra, 1984; pripovijetke Krivudava reka, 1963, i Cigansko groblje, 1972; romani Lutke, 1965, Kain i Avelj, 1971, Zadah tela, 1982, Zid smrti, 1985, i Neprijatelj, 1986). Zaokupljen problemom egzistencije čovjeka kao individue ugrožene prevlašću mediokritetstva i bezličnosti (kojim se dosljedno bavi u čitavomu svom opusu), P. je za svoja ostvarenja dobio mnoga priznanja film. kritike i značajne nagrade, ali je izazvao i svojevrsna, pa i kontroverzna osporavanja pojedinih filmova označenih kao tzv. crni talas. Tako, iako odobren od cenzure i nagrađen Specijalnom diplomom službenog žirija pulskog festivala »za iskreno i smjelo traženje umjetničke istine...«, njegov film Zaseda nikad nije prikazan u kinematografima; sâm P. smijenjen je s položaja docenta film. režije na beogradskoj Akademiji za pozorište, film, radio i televiziju kao »nepodoban za nastavu«, a osporena mu je i Oktobarska nagrada.

Ostali filmovi (kao scenarist): Opklada (Z. Randić, 1971); Tragovi crne devojke (Z. Randić, 1972, sa D. Ivkovom).

LIT.: R. Munitić, Živojin Pavlović: Zaseda, Ljubljana 1969; P. Volk, Moć krize. Petrović, Pavlović, Mimica, Đorđević, Makavejev, Klopčič, Hladnik, Bulajić, Beograd 1972.