KOD, FILMSKI

KOD, FILMSKI, semiološki termin — sustav operativnih konvencija svrstanih po srodnosti u odnosu na vrstu poruke čije uobličavanje i čitanje omogućavaju, a koji određuje filmski jezik. Kod je »lepeza« svih varijacija formalizirajućih mogućnosti poredanih po načelu najmanje razlike u nizove — paradigme — iz kojih se bira ona varijacija koja najbolje odgovara potrebama konkretne sintagme, tj. određenoga vizualno-auditivnog niza u film. tekstu. Neki semiolozi izjednačuju kod s jezikom; međutim, kod je uži pojam, jer postoje i jezici s više kodova; film je jedan takav plurikodovski medij. Kodovi koji pripadaju jezicima u širem smislu riječi (de Saussureovim langages), u načelu se smatraju ne suviše strogim, prilično labavim i »slobodnim«, pa bi takvi bili i kodovi koji reguliraju artikulacije filmova, za razliku od dosljedne konvencionaliziranosti i preciznosti kodova jezika u užem smislu (de Saussureovih langues). Ch. Metz smatra da film poznaje ekstrakinematografske kodove, koji se primjenjuju na razne medije, a susreću se i u filmu (takvi su moralni, historijski, psihološki, psihoanalitički i dr. kodovi) i kinematografske kodove, specifične za film, koji se ne javljaju u dr. medijima (kod kadriranja, pretapanja, montaže i sl.). Kinematografski kodovi se po njemu dijele na opće, koji upravljaju artikulacijama u svim vrstama filmova, i pojedinačne, koji se susreću samo u pojedinim etapama razvoja film. jezika (ekspresionizam, nadrealizam, nijemi film itd.) ili se odnose na filmske žanrove (npr. vestern, melodrama, povijesni film i sl.), a koje naziva i potkodovima. Za U. Eca potkodovi su dijelovi koda koji pokrivaju neku njegovu posebnu oblast: kodovi se sastoje od potkodova. Ne postoji jedinstveno gledište o tome koliko ima film. kodova i koji su. Metz spominje kodove perceptivne analogije, fotograma, ikoničkog imenovanja, kretanja, zvučne i audiovizuelne kompozicije, montažne kodove, kodove izraza i sadržaja itd., a Eco nabraja kao kodove zajedničke za sve vizualne medije: perceptivne, kodove prepoznavanja, prenosne, tonske, ikoničke, ikonografske, kodove ukusa i senzibiliteta, retoričke i stilističke kodove te kodove nesvjesnoga. J.-M. Peters ih dijeli na mimetičke (kod figuracije, glume, teh. repertoara kamere, verbalnoga i muz. mimezisa) i izražajne (narativni, kod režije, akcije kamere, verbalne i muz. ekspresivnosti). Po mišljenju G. Bettetinija, Metza, Petersa i dr., pojedinačnim film. ostvarenjima upravljaju ne pojedinačni kodovi, već osobeni filmski sistem, neponovljiv i jedinstven za svako djelo, individualna preraspodjela i specifična kombinacija kodovskih elemenata koji uspostavljaju pravila samo za taj konkretni film. tekst.