FORMATI, FILMSKI

traži dalje ...

FORMATI, FILMSKI, također formati filmske vrpce, zajednički naziv za širinu film. vrpce. Dimenzije vrpce normirane su standardima ISO-a (akr. od engl. International Organization for Standardisation — Međunarodna organizacija za standardizaciju). Postoje standardni (35 mm), supstandardni (standardni 8 mm, 9,5 mm, super 8, 16 mm i super 16) i suprastandardni (65/70mm) formati.

35mm film počinje se proizvoditi u SAD 1889. Utemeljili su ga Th. A. Edison i njegov suradnik W. K. L. Dickson u zajednici sa G. Eastmanom. Vrpca je široka 35 mm, a dimenzije sličice su 18 x 24 mm, odn. omjera stranicâ 1 : 1,33. Uvođenjem zvuka dimenzije sličice smanjuju se na 16,02 x 22,04 mm; odnos stranicâ pri tom je 1,37 : 1. Taj format film. vrpce i danas je najviše u uporabi (s neznatnim modifikacijama). Sve promjene koje su se događale s obzirom na izmjenu proporcijâ film. slike (→ proporcije filmske slike) bile su poglavito na ovom formatu.

8mm format uveden je 1932. i pretežno ga koriste amateri. To je vrpca širine 16 mm koja prolazi kamerom dva puta, pa se eksponiraju dva reda sličica, sa svake strane po jedan. Nakon laboratorijske obrade vrpca se razrezuje, nakon čega se dobiva vrpca širine 8 mm. Dimenzije slike na 8mm filmu su 4,78 x 3,51 mm, dok je odnos stranicâ 1,36 : 1.

9,5mm format pojavio se krajem 1922 (godinu dana poslije konstruirana je i kamera za taj format). Za njegov proboj na tržište najzaslužnija je franc. tvrtka Pathé Cinéma. Format slike iznosi 8,50 x 6,50 mm, a odnos širine i visine je 1,30 : 1. Format je izvanredno prihvaćen među amaterima, posebice u Evropi. Prepoznaje se po perforaciji koja se nalazi po sredini vrpce, između dvije slike. Kasnije ga je istisnuo 16mm film, pa je praktički nestao iz uporabe (kao ranije kratkotrajniji formati od 17,5, 21, 22 i 28 mm).

Super 8 format uveden je u uporabu 1965 (Eastman Kodak) i zadržao se do danas kao najrašireniji format među amaterima. Njegova je prednost u tome što pri odnosu stranicâ 1,36 : 1 ima sliku dimenzijâ 5,77 : 4,22 mm. Kod njega je, naime, smanjena veličina perforacijâ, na račun čega se povećala površina, a time i kvaliteta slike. Ako se uspoređuje standardna »osmica« (ili 2 x 8mm film, kako ga još zovu), slika je povećana za oko 50%. Kada je 1973. super 8 film dobio dio za magnetski ton. zapis, počeo je njegov značajniji prodor i na područje profesionalnog filma. Dovoljno je jeftin, a slika je još uvijek kvalitetna.

Kao varijante super 8 filma javljaju se još dvostruka »superosmica« (film formata 16 mm prolazi dva puta kroz kameru te se nakon laboratorijske obrade reže po sredini kako bi se dobio super 8 film. format) i japanski single-8 (također super 8 mm format, samo što se film nalazi u drugačijoj kaseti). Danas super 8mm film ima najveću konkurenciju u video-tehnici koja osvaja svjetsko tržište; i u obrazovnim filmovima video sve više zamjenjuje super 8 format.

16mm film na tržište lansira 1923. tvrtka Eastman Kodak. Odnos stranicâ je 1,36 : 1, a veličina slike 10,26 x 7,49 mm. U počecima cijene ga osobito dokumentaristi (bio je znatno jeftiniji i praktičniji kao format od glomaznoga 35mm filma i tehnike), da bi ga kasnije prihvatili i pobornici avangardnog i underground-filma. Nakon II svj. rata 16mm film nailazi na veliku primjenu na televiziji (još i danas televizija, uz video-vrpce, najčešće koristi ovaj format filma), a njime se služe i mnogi profesionalci, posebice u filmovima koji iziskuju nešto grublju fakturu slike; 16mm se film, naime, često »prebacuje« na širi 35mm format za prikazivanje, kao što se i mnogi 35mm filmovi reduciraju na »šesnaestim« (kako bi se mogli masovno prikazivati po školama i dr. institucijama).

Ako se iskoristi čitava površina 16mm filma, pa i dio predviđen za ton. zapis, slika se poveća do dimenzijâ 12,46 x 7,49 mm, a proporcije stranicâ su oko 1,66 : 1. To je format super 16. Zbog uvećane slike on je posebice povoljan kad se pretpostavlja povećanje 16mm slike na 35mm film.

Iskustva koja su se pokazala dobrima u amat. kinematografiji (posebice super 8), od konstrukcijâ kamere do njihove težine i dimenzija, često su prenošena na 16 mm tehnologiju i tehniku, pa je stoga taj format danas vrlo popularan u svim segmentima film. i tv-produkcije.

Kod formata 65/70 mm film se snima na negativu formata 65 mm, a pozitiv se kopira na 70 mm vrpcu (zbog višekanalnoga ton. zapisa). Pozitiv-slika ima omjer stranicâ 2,30 : 1, dok je veličina slike 52,63 x 23,01. Na taj način slika na 70mm filmu zauzima oko 3,3 puta više površine od slike na standardnome 35mm formatu. Osnovne prednosti 70mm formata su izuzetna oštrina slike i vrlo uvjerljiva dolby-stereo-reprodukcija zvuka. 70mm film upotrebljavan je kod projekcijskih tehnika Todd-AO, Super Panavision 70 i Super Technirama; osim toga, koristi se i za projekciju filmova u tzv. drive-in kinematografima.

Dugo se smatralo da je standardni 35mm format (još nazivan i akademskim formatom) najbolji mogući format, posebice zbog odnosa stranica 1 : 1,35; nije se priznavalo da je to mistifikacija, jer se do akademskog formata ipak došlo sasvim slučajno. Još i danas u literaturi se ponekad tvrdi da je taj format najbliži zlatnom rezu u klas. likovnoj umjetnosti i arhitekturi. Teorija je, međutim, utvrdila, a praksa potvrdila, da zlatni rez odgovara odnosu širine i visine slike omjera 1 : 1,618, a to je bliže nekim tzv. ravnim postupcima širokog ekrana, nego standardnome 35mm film. formatu. Opća tendencija je širenje slike po horizontali, u prvom redu zbog većega horizontalnoga vidnog kuta ljudskog oka. Na taj način, promjenom proporcijâ projicirane film. slike, film je dobio na monumentalnosti, a izgubio je »intimnost« klasičnoga, akademskoga film. formata.

članak preuzet iz tiskanog izdanja 1986-1990.

Citiranje:

FORMATI, FILMSKI. Filmska enciklopedija (1986-90), mrežno izdanje. Leksikografski zavod Miroslav Krleža, 2024. Pristupljeno 7.10.2024. <https://filmska.lzmk.hr/clanak/formati-filmski>.