EPSTEIN, Jean

EPSTEIN, Jean, franc. redatelj, scenarist i teoretičar filma poljsko-žid. podrijetla (Varšava, 25. III 1897 — Pariz, 2. IV 1953). Školovao se u Švicarskoj i na sveučilištu u Lyonu, gdje je studirao matematiku i medicinu. Posvetio se, međutim, filmu s kojim je u dodir došao 1920. kao kritičar. Red. zanat uči asistirajući L. Dellucu, a od 1922. samostalno radi kao komerc. redatelj u krugu film. impresionizma 20-ih godina (npr. Crvena krčma — L'auberge rouge, 1923; Lijepa Niverneza — La belle Nivernaise, 1923; Objava — L'affiche, 1924). U tom prvom periodu red. karijere osobito se istaknuo Vjernim srcem (Coeur fidèle, 1923), kojim nagovještava kasniji franc. poetski realizam, s lirskim pejzažima predgrađâ, portretima narodskih tipova, a nadasve ritmiziranim prikazom sajma i njegovih atrakcija u pravome impresionističkom stilu. Poslije više manje uspjelih ostvarenja režira Pad kuće Usher (La chûte de la maison Usher, 1928), prema E. A. Poeu, djelo majstorske montaže, usporenih i ubrzanih snimaka, pokretne kamere i dvostrukih ekspozicija, efektnog dekora i neobuzdane poetske inspiracije (po H. Langloisu, ». . . filmski ekvivalent Debussyjevih ostvarenja«). Potkraj nij. perioda posvećuje se eksperimentiranju, tako dramatičnim, estetiziranim filmom s »naturščicima« Finis terrae (1929), sublimno realističkim Zlatom morâ (L'or des mers, 1931) i, osobito, filmom Morvran (Mor'vran, 1930), najvišim dometom poezije realizma. S pojavom zvuka vraća se komerc. proizvodnji i pada u zaborav, iz kojeg ga izvlači jedino još film Olujnik (Le tempestaire, 1947), eksperiment s usporenjem zvuka.

Kao film. teoretičar, E. nastavlja Canudovu i Dellucovu ideju fotogeničnosti, koju isprva shvaća kao natprirodno svojstvo krupnog plana, intenzivnoga emocionalnog »monologa jednoga izdvojenog lica« (Dobar dan, filme — Bonjour cinéma, 1921), a kasnije kao oruđe saznanja kojim će se čovjeku otkriti neslućeni aspekti prirode i koje će donijeti revoluciju na polju tradic. poznavanja zakonâ prema kojima se odvija fiz. svijet. Pretvarajući diskontinuitet u kontinuitet i nepokretnost u pokret, oživljavajući i produhovljujući, odn. umrtvljujući i materijalizirajući pojave ubrzanjem i usporenjem pokreta, prikazujući posljedicu kao uzrok i obratno obrnutim snimanjem, film mijenja naše pojmove o vremenu i prostoru i svjedoči da živimo u jednoj nestalnoj, alegoričnoj stvarnosti, gdje je kvaliteta funkcija kvantitete, a zajednička supstanca kretanje. Manifestirajući načelo stalnog oslobođenja energije, film je oruđe »đavolske revolucije« koja ruši svaku predodžbu o stalnosti, pokazujući da je »suština i sâma promjenljiva metafizička pojava, proizvod misli, atribut« i da krajnje stvarno postoji samo kao grupa algebarskih formula što se predstavlja u obliku »tajnog simbolizma stvari« (Inteligencija mehanizma — L'intelligence d'une machine, 1946; Đavolji film — Le cinéma du diable, 1947).

Ostali važniji filmovi: Jedna kap krvi (Une goutte de sang, 1924); Mongolski lav (La lion des Mongols, 1925); Dvostruka ljubav (Le double amour, 1925); Pustolovine Roberta Macairea (Les aventures de Robert Macaire, 1925); Mauprat (1927); Šest i deset i po (Six et demi onze, 1927); Zrcalo s tri lica (La glace à trois faces, 1928).

Ostali važniji teorijski radovi: Kinematograf viđen s Etne (Le cinématographe vu de l'Etna, 1925); Duh filma (Esprit de cinéma, 1955).

LIT.: Z. Gawrak, Jean Epstein, Warszawa 1962; Ž. Bogdanović, Žan Epšten: 'Pad kuće Ašer', Beograd 1963; P. Leprohon, Jean Epstein, Paris 1964; Ph. Hadiquet, Jean Epstein, Paris 1966.