MELVILLE, Jean-Pierre

MELVILLE, Jean-Pierre (pr. ime J.-P. Grumbach), franc. redatelj, scenarist, producent i glumac (Pariz, 20. X 1917 — Pariz, 2. VIII 1973). Velik ljubitelj filma od najranije dobi, u predratnom razdoblju snima amat. filmove. Za II svj. rata služi isprva u brit. vojsci, a potom u snagama Slobodne Francuske. U profesionalnoj kinematografiji debitira 1945. kratkim igr. filmom 24 sata u životu jednog klauna (Vingt-quatre heures de la vie d'un clown); iste godine osniva i vlastitu produkcijsku kuću s tehnikom i studijem (ulica Jenner u Parizu), čime se izdvaja od ostalih franc. redatelja. Posve izvan tada vladajućih proizvodnih odnosa i metoda, s malim vlastitim budžetom 1947. snima prvi cjelovečernji film Tišina mora (La silence de la mer /prikazan tek 1949/), prema kraćem Vercorsovu romanu, o obrazovanome njem. oficiru koji se za okupacije uzalud nastoji zbližiti s franc. obitelji. Idući film Strašna djeca (Les enfants terrribles, 1950), drama brata i sestre s motivom incesta, tek je djelomično uspio produkt suradnje s autorom dramskog predloška J. Cocteauom — umjetnikom oprečnog senzibiliteta. Oduševljen pristaša am. filma, osobito krim. djelâ iz 30-ih godina i film noira, od filma Potpaljivač Bob (Bob le flambeur, 1956) nastoji iskustva te kinematografije primijeniti na izrazito franc. sižeje; prepliću se motivi prijateljstva i kodeksa podzemlja (tipični za am. gangsterski film) s pesimizmom i fatalizmom introvertiranih junaka (odlikama franc. policijskog filma). To se posebno odnosi na sljedeća ostvarenja: Dva čovjeka na Manhattanu (Deux hommes dans Manhattan, 1959, i jedna od gl. uloga) o novinarima koji tragaju za nestalim diplomatom; Drugi dah (Le deuxième souffle, 1966) o gangsterskom miljeu, gdje se svi (a osobito vođa /L. Ventura/) pokoravaju čvrstom moralnom kodeksu čije nepoštivanje povlači oštre sankcije; Bljedoliki ubojica (Le samouraï, 1967) o profesionalnom ubojici, inteligentnom i neuhvatljivom otpadniku od društva koji jedino ne uspijeva nadvladati veliku usamljenost koja ga nagriza (jedna od najboljih uloga A. Delona, s kojim je M. češće surađivao). I ostala Melvilleova ostvarenja (osobito Le Doulos, 1962; Crveni krug — Le cercle rouge, 1970; Policajac — Un flic, 1972), pojedina i s manje ambicija, iskazuju natprosječno zanatsko umijeće.

M. je bio miljenik vodećih autora franc. novog vala; neki čak tvrde da je svojim policijskim filmovima bitno utjecao na praksu te film. struje. Dodijelivši mu sporednu ulogu umjetnika u svom prvijencu Do posljednjeg daha (1960), J. -L. Godard mu je izrazio svoj hommage; osim toga, M. je glumio u više svojih te u još nekoliko djela dr. redateljâ.

Ostali filmovi: Kad budeš čitala ovo pismo (Quand tu liras cette lettre, 1953); Léon Morin, svećenik (Léon Morin prêtre, 1961); Najstariji Ferchaux (L'aîné des Ferchaux, 1962); Vojska u sjeni (L'armée des ombres, 1969).

LIT.: J. Wagner, Jean-Pierre Melville, Paris 1963; R. Nogueira (urednik), Melville on Melville, London/New York 1971.