ZAGREBAČKA ŠKOLA CRTANOG FILMA

ZAGREBAČKA ŠKOLA CRTANOG FILMA, neformalni naziv što ga na festivalima u Cannesu (1958) i Toursu (1959) stvaraju Georges Sadoul i André Martin (franc. l’école du dessin animé de Zagreb), da bi i terminološki označili posebnost crt. filmova iz Studija za crtani film poduzeća Zagreb film, koji tada počinju privlačiti pažnju svjetske javnosti i osvajati sve značajnije nagrade. Pojam ubrzo prelazi u opću uporabu (u SFRJ i u svijetu), i održava se do danas — bez obzira na očiglednu nepreciznost: niti je Studio za crtani film u okviru Zagreb filma ikad »funkcionirao« kao škola u doslovnom smislu (mjesto gdje se može izučiti struka i umijeće animacije), niti se tu okupljeni autori (čak ni unutar pojedine generacije) mogu podvesti pod zajednički nazivnik škole u prenesenom smislu. Opstala je, međutim, osnovna namjena pojma, odn. činjenica da su ostvarenja stvaralaca okupljenih oko Zagreb filma bila i ostala prepoznatljiva (ne u smislu ustaljene manire ili konvencionalne repeticije), različita od drugih, karakterizirana (bez obzira i na očevidne razlike) nekom vrstom duhovne specifičnosti.

U definiranjima te specifičnosti za početnu odrednicu obično se uzima komponenta tradicije: Zagreba kao središta lik. kulture, posebno naklonjena i određenim umj. disciplinama srodnim crt. filmu (npr. ilustratorstvu, karikaturi i stripu), a i s ranijim pokušajima u tomu film. rodu: prije II svj. rata (→ Sergije Tagatz, → Škola narodnog zdravlja, poduzeće Maar ton-filmska reklama /1931-36/, pojedinačni pokušaji Viktora Rybaka, Oktavijana Miletića i Kamila Tompe), u toku NOB-e (Kosta Hlavaty i Oto Hervol) i neposredno nakon oslobođenja (pokušaji u Jadran filmu, u poduzećima Uski film i Nastavni film, u Studiju za crtani film časopisa »Kerempuh« /gdje djeluju braća Norbert i Walter Neugebauer/, pa u Duga filmu i Zora filmu /prvi jugosl. crtani film u boji »Crvenkapica«, 1955, Nikole Kostelca i Aleksandra Marksa/, te u Studiju za crtani film Interpublica); svi oni predstavljaju »školu« za nastanak Studija za crtani film u okviru Zagreb filma (prvi projekt »Nestašni robot«, 1956, Dušana Vukotića). Za drugu odrednicu mogla bi se uzeti pogodnost trenutka u kojem je Z. nastala: slabljenjem prakse socijal. realizma, ali u vremenu još nazočnih njegovih recidiva, crt. film — kao stiliziraniji od igranoga i dokumentarnoga, verbalno neeksplicitan, donekle na marginama → dominantne kinematografije — prvi (uz eksperimentalni) predstavlja prigodu za nesputaniji izraz subjektiviteta, istraživanja u formi (do »larpurlartizma«), za poniranja u »nepopularne« teme i ugođaje usamljenosti, otuđenosti, dehumanizacije, te za ezoteričniji ili ironijski pristup suvremenosti. Takva orijentacija korespondira i s modernim svjetskim tokovima u animaciji (→ crtani film) — »nedisneyjevskim«, »za odrasle«, kojima Z. daje značajan doprinos svojim eksperimentalističkim žarom, posebno reduciranom animacijom, antinaturalističkim strukturama, odbacivanjem voluminoznog tretiranja likova, težnjom da svaka faza bude kreacija, kao i angažmanom u aktualnoj životnoj i pov. tematici (dehumanizacija, rat i dr.). Stoga, uz najviše nagrada u toj kategoriji na Festivalu jugoslavenskog dokumentarnog i kratkometražnog filma u Beogradu, Z. dobiva golem broj službenih nagrada na najvećim i/ili za ovaj rod specijaliziranim film. festivalima u svijetu: Annecyju, Bergamu, Berlinu, Cannesu, Corku, Edinburghu, Karlovym Varyma, Krakovu, Leipzigu, Locarnu, Mamaji, Mannheimu, Mar del Plati, Moskvi, Oberhausenu, San Sebastiánu, Varni, Veneciji, kao i u Acapulcu, Barceloni, Beču, Chicagu, Gottwaldovu (Zlínu), Londonu, Melbourneu, Ciudad de Méxicu, Milanu, Montevideu, Ottawi, Pragu, San Franciscu, Toursu, Trstu, Vancouveru i dr.; također, dosad jedini Oscar jugosl. kinematografije pripao je (1962) upravo filmu Studija — »Surogatu« (1961) D. Vukotića.

Uz već spomenute, najznačajniji predstavnici Zagrebačke škole (svih generacija) su: Vatroslav Mimica, Vladimir Jutriša, Boris Kolar, Vladimir Kristl, Borivoj Dovniković, Nedeljko Dragić, Zlatko Grgić, Pavao Štalter, Zlatko Bourek, Dragutin Vunak, Ante Zaninović, Ivo Vrbanić, Branko Ranitović, Zdenko Gašparović, Milan Blažeković, Zlatko Pavlinić, Zvonimir Lončarić, Joško Marušić, Krešimir Zimonić i dr. (→ zagreb film).

LIT.: R. Munitić, Zagrebački krug crtanog filma I-IV, Zagreb 1978-86.