RUMUNJSKA

RUMUNJSKA. Prvu kinemat. projekciju organiziraju braća Lumière 27. V 1896. u Bukureštu, a 23. VI 1897. snimatelj A. Menu prikazuje prve rum. »filmske razglednice«. Produkcija igr. filmova započinje 1911. »Kobnom ljubavi« Grigorea Brezeanua, a 1912. nastaje njegovo zapaženo ostvarenje »Rat za nezavisnost« (u produkciji prvoga značajnog producenta Leona Popescua), pravi kult. »događaj« financiran drž. pomoći, u kojem su sudjelovali glumci Nacionalnog teatra, te ugledni književnici i publicisti. God. 1923-30. snimljeno je tridesetak filmova, uglavnom s pov. temama, te melodrama i komedija. U tom razdoblju najznačajnija su ostvarenja »Manasse« (1925) i »Lia« (1927) Jeana Mihaila; potonji kontrastira siromaštvo predgrađa i bogatstvo buržoazije. Oko 1920. godine s anim. filmom eksperimentirali su Aurel Petrescu i Martin Iorda. Prvi zv. film, socijalna glazb. komedija »Bing-bang« N. Stroea i V. Vasilachea, realiziran je 1935; do sredine 40-ih nastaje još dvadesetak filmova, među kojima prevladavaju adaptacije knjiž. i dramskih predložaka, te izravne kopije stranih filmova (s rum. glumcima i redateljima). Neuspio pokušaj da se stvori stabilna domaća produkcija predstavljalo je osnivanje Nacionalnoga filmskog fonda koji je porezom na kino-ulaznicu trebao osigurati sredstva za razvitak rum. kinematografije. Donekle uspješnije rezultate polučilo je osnivanje film. odjela u Nacionalnom uredu za turizam (1936), koji je proizvodio dokum. i propagandne filmove, među ostalima i hvaljeni »Zemlja Moţilor« (1938) Paula Cǎlinescua:, dokum. ostvarenje nagrađeno na venecijanskom film. festivalu, ah se povremeno upuštao i u igr. produkciju, npr. zapaženom ekranizacijom komedije I. L. Caragialea »Burna noć« (1942) u režiji povratnika iz Francuske Jeana Georgescua. God. 1948. kinematografija je nacionalizirana, a prvo ostvarenje nastalo u socijal. državi je »Dolina odjekuje« (1949) P. Cǎlinescua. U prvotnom utemeljivanju produkcije na socijal. principima najaktivniji su redatelji-veterani J. Georgescu, P. Cǎlinescu i J. Mihail, kao i Dinu Negreanu (školovan u SSSR-u) sa socijalno angažiranim diptihom »Trubačevi unuci« (1953) i »Sunce se rađa« (1954). Isprva nastaju 1 do 2 filma godišnje, no do 1955. realizirano ih je već 27, uglavnom s tipičnim temama koje propisuju socrealist. kanoni, kakve su ekranizacije knjiž. klasika o tegobama seljaštva i njihovu kasnijem preporodu u socijalizmu — igr. filmovi »Na selu« (1951) Victora Iliua i J. Georgescua te »Mitrea Cocol« (1952) V. Iliua. God. 1950. osnovan je film. studio Buftea, kao i Institut za kazališnu i filmsku umjetnost (Institutul de Artǎ Teatralǎ şi Cinematograficǎ »I. L. Caragiale«, akr. IATC) u Bukureštu, a nešto kasnije počeli su s radom studio za kratkometr. film Alexandru Sahiu i studio za anim. film Animafilm; 1957. osnovan je Nacionalni filmski arhiv (Archivǎ Nationalǎ de Filme) u Bukureštu. Među igr. filmovima kao značajno umj. ostvarenje ponajprije se izdvaja »Mlin dobre sreće« (1955) V. Iliua, prvi satirički elementi i neopterećenost kaz. glumom zamjećuju se u komediji »Naš direktor« (1955) J. Georgescua a urbana komedija »Halo, pogrešan broj« (1958) Andreia Cǎlǎrasua svjedoči o stanovitom otklonu od socrealist. temâ. Zapaženi su i prvi radovi diplomaca IATC-a, »Jabuke« (1955) red. tandema Iulian Mihu/Manole Marcus, te dječji film »Crveni vodeni ljiljan« (1955) Georghea Tobiasa, prvi rum. igrani u boji. Međunar. ugled prvi postiže Ion Popescu-Gopo, autor anim. filmova (kasnije se ističu i Sabin Balasa, Bob Cǎlinescu, Laurenţiu Sîrbu, Constantin Mustetea, Gheorghe Sibianu, Olimp Vǎrǎşteanu, Iulian Hermeneanu, Ştefan Munteanu, Liviu Ghigorţ, Florin Anghelescu i Ion Truicǎ) a na igr. filmu Liviu Ciulei, osobito »Šumom obješenih« (1964), nagrađenom 1965. na festivalu u Cannesu za najbolju režiju. Do prve polovice 60-ih izdvajaju se i »Oštra zima« (1965) Mircee Mureşana, »Lupeni 29« (1962) Mircee Dragana, posvećeni nedaćama seljaka i radnika u doba kapitalizma, a velik komerc. uspjeh postiže kostimirani spektakl »Tudor« (1963) Luciana Bratua koji inspirira vrlo popularne spektakle Sergiua Nicolaescua »Dačani« (1966) i »Mihai Hrabri« (1970), te cijelu seriju pustolovnih filmova o hajducima (najčešće u režiji Dinua Cocee). Neki od tih filmova realizirani su u koprodukciji sa zapadnoevr. zemljama (najčešće Francuskom), koje tu realiziraju i vlastite projekte koristeći usluge studija Buftea, a Louis Daquin i Henri Colpi režirali su filmove »Čičci Baragana« (1957) odn. »Codine« (1963) po prozi rum. književnika D. Istratia. Sredinom 60-ih godina produkcija iznosi petnaestak igr. filmova godišnje, 25 animiranih, 76 film. novosti i 150 dokumentarnih. Od nekadašnjih 383 kina iz 1948, do 1966. broj im se povećao na 6360, te 41 pokretno, da bi kasnije — kao i u većini evr. zemalja — postupno opadao (do, npr., 717 poč. 80-ih godina). Medu filmaši ma su sve zamjetnije modernističke tendencije, osobito u ostvarenjima Luciana Pintiliea »Nedjelja, 6 sati ujutro« (1966) i »Rekonstrukcija« (1969), te usmjerenost individualnim sudbinama, osobito uočljiva u filmovima za djecu Elizabete Bostan te u velikom uspjehu u publike »Žena za jednu sezonu« (1969) Gheorghea Vitanidisa, s vrlo popularnom Irinom Petrescu, dok žanrovsku šarolikost osigurava velika popularnost krim. filmova S. Nicolaescua (najčešće situiranih u predratno razdoblje). Poč. 70-ih godina film. produkcija se decentralizira, pa igr. filmove realizira čak 5 produkcijskih jedinica, katkad i preko 30 godišnje (npr. početkom 80-ih godina). Među red. imenima koja se afirmiraju 70-ih godina su G. Vitanidis, Dan Piţa, Mircea Veroiu, Radu Gabrea, Malvina Ursianu i dr. U red. prosedeu sve je prisutniji esteticizam, a u tematskom — uz česte knjiž. adaptacije, osobito sa sižejima iz predratnog razdoblja — sve je veće zanimanje za dvojbe suvremenog čovjeka. Osamdesetih godina najrenomiraniji redatelj je Mircea Daneliuc čiji su filmovi (npr. »Proba mikrofona«, 1980, i »Jacob«, 1988) vrlo uspješni i u inozemstvu, kao i Constantin Vaeni, Alexandru Tatos, Alexa Visarion i Iosif Demian. U rum. gradiću Mamaia održavao se međunar. festival anim. filmova.