DEREN, Maya

DEREN, Maya, am. avangardna redateljica i teoretičarka (1917—13. X 1961). Kći psihijatra; diplomirala književnost. Autorica pet kratkometr. filmova (kojima je napisala scenarije, režirala ih i montirala, a u nekima i igrala), koji su je učinili jednim od najznačajnijih predstavnika film. → avangarde. Mreže popodneva (Meshes of the Afternoon, 1943), u suradnji sa suprugom Hammidom (čehosl. redateljem-emigrantom A. Hackenshmiedom), spoj je stvarnosti i sna; to je film o podsvijesti i oniričnu udvojenju ličnosti junakinje; Na kopnu (At Land, 1944) je studija o »neobičnoj dislokaciji individue« u relativiziranom svijetu; Studija koreografije za kameru (A Study in Coreography for the Camera, 1945) pokušaj je da se organizacije plesnih pokreta postave u vremenski i prostorno transponirane relacije; Ritual u preobraženom vremenu (Ritual in Transfigured Time, 1946) zasnovan je na »konceptu stvaranja plesa od neplesnih elemenata«, a Razmišljanje o nasilju (Meditation on Violence, 1948) ogled je o kineskom boksu kao simbolizacija načela »života kao trajne metamorfoze i stalnog smjenjivanja pozitivnoga i negativnoga«. D. je odbacivala psihoanalitičko tumačenje svojih filmova, upućujući na jedno antropološko shvaćanje rituala koji životnu materiju preobražava u imaginativnu formu. U teorijskim radovima Anagram idejâ o umjetnosti, formi i filmu (An Anagram of Ideas of Art, Form and Film, 1946) i Film: stvaralačko korištenje stvarnosti (Cinematography: The Creative Use of Reality, 1960) polazi od fotografije, sredstva identifikacije pomoću kojeg se otkriva stvarnost u svim mogućim vidovima, pa i ona već prerađena u neki umj. oblik, i montaže, oruđa vrednovanja kojim se konstruira dinamična cjelina filma. D. smatra da samo »sekvencijalna struktura«, preobražaj vremena i prostora koji od filma čini vremensku umjetnost, osigurava autohtonu »integriranu cjelinu«, formu u kojoj su dijelovi tako dinamično povezani da tvore nešto novo što se ne može predvidjeti na osnovi poznavanja dijelova; stvara se nešto poput rituala, općeobvezna, anonimna i homogena kolektivna tradicija s magijskim ciljevima, »imaginativno, čisto mitološko iskustvo«: »u pitanju je elementaran metodološki model koji se bez oklijevanja može nazvati strukturalističkim« (H. Turković).

Ostali važniji teorijski radovi: Film kao umjetnička forma (Cinema as an Art Form, 1946); Stvaralačka montaža (Creative Cutting, 1947); Objava načelâ (A Statement of Principies, 1961); Bilješke, ogledi, pisma (Notes, Essays, Letters, 1965); Božanski jahači: vudu bogovi Haitija (Divine Horsemen: Voodoo Gods of Haiti, 1972).