BOLIVIJA

BOLIVIJA. Bolivijska kinematografija imala je svoje začetke već u razdoblju nij. filma (1913), kada je Luis Castillo snimio prve dokum. filmove. Prvi igr. film »Proročanstvo jezera« (José María Velasco Maidana, 1923), vlada je zabranila pretežito iz polit. razloga. Dvadesetih godina, u nekoliko manjih proizvodnih poduzeća snimani su dokum. filmovi, film. novosti i tek poneki igr. film; među igr. filmovima osobito se ističu »Srce Aymarâ« (1925) Pedra Sambarinoa, baziran na drami Ángela Salasa, zatim »Slava rase« (Castillo i arheolog Arturo Posnansky, 1925), o propasti civilizacije Tihuanaco, film u kojem su se po prvi put u bolivijskoj kinematografiji primijenili spec. efekti, te »Zvijezde« (Maidana, 1930), smatran do tada najuspjelijim bolivijskim nij. filmom, prema jednoj legendi Inkâ. Ostali kratkometr. filmovi tematski su ograničeni na folklorne, etnografske i geografske sadržaje, ili pak veličaju ideale vladajuće klase građanstva. Prvi zv. film ujedno je i prvi dugometražni dokum. film snimljen u toj kinematografiji: »Rat u Chacu« (José Luis Bazoberry, 1936), koji je dovršen u Španjolskoj.

Za vrijeme II svj. rata proizvodnja gotovo zamire i oživljava tek 50-ih godina u okviru drž. Instituta za film te poduzeća Bolivia Film i Telecine. Filmove, većinom dokum. karaktera, najčešće naručuje vlada, a znatan dio filmova didaktičnog i etnografskog karaktera urađen je po narudžbi sjevernoam. filmskih poduzeća. Najistaknutiji stvaraoci iz tog razdoblja su Augusto Roca i, osobito, Jorge Ruiz, koji je do 80-ih godina realizirao više od 70 igr. i dokum. filmova; potonje je osobito cijenio J. Grierson, jedan od najvećih autoriteta u domeni dokum. filma. U toj zemlji velikih soc. potresa, razračunavanja između radnika i seljaka te režima, s čestim masakrima nad pukom, filmova soc. naravi gotovo nije ni bilo; socijalno angažirani filmovi pojavili su se tek 60-ih godina, isključivo vezani uz rad filmske grupe Grupo Ukamau, koju su osnovali Jorge Sanjinés, Óscar Soria, Antonio Eguino i Ricardo Rada. Od vremena kad je grupa formirana (1961), pa tijekom cijelog razdoblja 60-ih i 70-ih godina, bolivijski je film snažno obilježen djelima te skupine film. radnika, koje su bolivijske generalske hunte često zatvarale i progonile.

Filmovi ove grupe, u kojoj je Sanjinés bio uvijek redatelj, Soria najčešće scenarist (skupa sa Sanjinésom, a gdjekada i suredatelj s njime), i u kojoj je Eguino bio snimatelj, pojavljivali su se ovim redom: 1963. »Revolucija«, poetska evokacija klasne borbe; 1965. srednjometr. igrani film »Gorski udar«, o tegobnom životu rudara; 1966. dugometr. igrani film »Ukamau«, o sukobu rasa (film je bio koban za Grupo Ukamau: članovi su otpušteni iz bolivijskog Instituta za film, a sâm Institut je zatvoren); 1969. igr. film »Krv kondora«, o makinacijama sjevernoam. grupe Mirovnog zbora, koja je sterilizirala bolivijske seljanke, bavila se trgovinom krvne plazme, a kad su se seljaci pobunili i kastrirali neke članove spomenutog Mirovnog zbora, došlo je do masakra koji je izvršila bolivijska vojska; u drugom dijelu filma govori se o tekstilnom radniku koji se vraća u selo da se tamo bori protiv nasilja; 1971. igr. film »Hrabrost naroda«, rekonstrukcija događaja iz 1967, kad je nekoliko stotina rudara stradalo pod paljbom vojske, poslane da kazni one koji su se solidarizirali s bolivijskom gerilom (film je bio zabranjen u Boliviji i Grupo Ukamau morao ga je dovršiti u Evropi); 1974. igr. film »Glavni neprijatelj« (drugim naslovom »Jatun Auka«), rađen u Peruu, koji govori o savezništvu seljaka i gerilaca; 1977. grupa je u Ekvadoru snimila film »Van odavde«, u kojemu sâm Sanjinés govori komentar o stradanju seljaka koje su Sjevernoamerikanci otjerali iz njihova sela, jer je ondje pronađeno veliko nalazište cinka. Grupo Ukamau nije samo revolucionirala sadržaje filmova, nego i sâmu metodu rada: scenariji se rade u suradnji sa seljacima (npr. »Krv kondora«), radnicima i gerilcima, a u filmu igraju preživjeli sudionici zbiljskih, krvavih zbivanja.

Ostale značajne osobnosti su već spomenuti Eguino (koji je započeo karijeru sa Sanjinésom), kojega je najznačajniji film, socijalno angažirani »Chuquiago« (1977), ujedno i najskuplji film ikad realiziran u Boliviji, zatim dokumentarist Hugo Roncal te Luis Espinal, najznačajniji bolivijski film. kritičar i animator film. umjetnosti, proganjan i zatvaran od vlasti. Sredinom 70-ih godina u Boliviji je postojalo svega oko 150 većih kinematografa, u kojima se uglavnom prikazuju am., meks., arg. i tal. filmovi (uglavnom komedije i tzv. špageti-vesterni bez veće umj. vrijednosti), dok su napredni južnoam. filmovi zabranjeni. Godišnji posjet je oko 5 milijuna gledalaca. Svi producenti su nezavisni, budući da država ne subvencionira kinematografiju. God. 1976. osnovana je kinoteka (Cinemateca Boliviana), privatna institucija koja dobiva tek minimalnu drž. pomoć.