MONDENKA

MONDENKA (prema njem. die Mondänin), tip u → sustavu zvijezdâ (prema tipologiji E. Patalasa). Odnosi se na lik samostalne, često samožive, o muškarcu materijalno i duhovno neovisne žene koja se emancipirala (otuda altern. naziv tipa — emancipirana žena); odlikuju je i samosvijest, prezir prema konvencijama, veće životno iskustvo (odatle i čest naziv — svjetska žena), ambicioznost, ponekad i ekscentričnost (osobito u likovima strankinja). S tim u svezi su i značajke njezina komuniciranja: u rasponu od agresivnosti do izrazite suzdržanosti, iskazivanje superiornosti (ponekad i s dozom cinizma) — odlike što variraju ovisno o razdoblju nastanka filmova, te o njihovoj temi i žanru. M. se javlja nakon I svj. rata (najprije u SAD — kad Hollywood osvaja svjetsko film. tržište), kao odraz ubrzane emancipacije žene (kasnije korespondirajući i s feminističkim tendencijama) i prevladanosti dotad dominantnih tipova → naivke i → fatalne žene; jedan je od rijetkih trajnih tipova u sustavu zvijezdâ. Prvom predstavnicom tipa smatra se Alla Nazimova, no veću popularnost uživale su Gloria Swanson (ulogama žena koje sebi dopuštaju »slobodu promjene partnera«) i njezina suparnica Pola Negri (ulogama hirovitih strankinja); isticale su se još Mae Murray, Norma Talmadge, Vilma Banky, Barbara La Marr, Dolores Costello, Dolores Del Río, Lupe Velez i dr. U Evropi tip je isprva najrasprostranjeniji u njem. kinematografiji (npr. Lil Dagover, Brigitte Helm i Elisabeth Bergner). Početkom zv. razdoblja, za velike ekon. krize, kad se ideja o ženskoj samosvojnosti u film. industriji smatrala deplasiranom, tip privremeno stagnira, no već sredinom 30-ih godina oživljuje ga Norma Shearer, zatim — još reprezentativnije — Bette Davis i Vivien Leigh (osobito ulogama hirovitih južnjačkih ljepotica u filmovima »Jezabel — demonska žena«, 1938, W. Wylera odn. »Prohujalo s vihorom«, 1939, V. Fleminga), a u pojedinim ulogama i Barbara Stanwyck. Za II svj. rata M. opet djelomično iščezava; ipak, u realističnijoj verziji nastavljaju je glumice čije se osobine prepliću s tipom → dobre prijateljice (npr. Greer Garson i Lauren Bacali), zatim pojedine protagonistice am. film noira, te u Vel. Britaniji — u specifično lokalnom izdanku — tzv. zle žene (npr. Margaret Lockwood), ali i tzv. britanske dame (npr. Valerie Hobson i Joan Greenwood). Novi razvojni smjer tipa zapaža se 50-ih godina, kada M. počinje gubiti romantičarske i ekstravagantne odlike te označuje suvremenu ženu svjesnu svoje ravnopravnosti (npr. u SAD Patricia Neal, Deborah Kerr, u pojedinim ulogama Susan Hayward, Grace Kelly, Eva Marie Saint i Kim Novak). To je osobito uočljivo u Evropi — u socijalno-psihol. filmovima i djelima franc. novog vala (npr. pojedine uloge Monice Vitti, Jeanne Moreau i Anouk Aimée — najizrazitije u likovima usamljenih žena); od 60-tih godina tip se često javlja u djelima koja iz kritičke perspektive nastoje sagledati aktualna društv. zbivanja (i politička u razdoblju politizacije svjetskog filma potkraj 60-ih godina), pa se njegove odlike susreću kod gotovo svih najnadarenijih glumica, ali i kod predstavnica dr. tipova koje se bliže srednjoj dobi: Simone Signoret, Ingrid Thulin, Melina Mercouri, Elizabeth Taylor, Tippi Hedren, Ellen Burstyn, Françoise Fabian, Glenda Jackson, Vanessa Redgrave, Romy Schneider, Jane Fonda, Stéphane Audran, Hanna Schygulla, Jill Clayburgh, Charlotte Rampling, Diane Keaton, Dominique Sanda i mnoge dr. U skladu s tipom i likovima česti su i njihovi javni polit. istupi, redovito s progresivnih pozicija (npr. S. Signoret, E. Burstyn, G. Jackson, V. Redgrave i J. Fonda).

LIT.: E. Palatas, Sozialgeschichte der Stars, Hamburg 1963.