MELODRAMA, FILMSKA

MELODRAMA, FILMSKA, film. žanr. Izvorno, kaz. forma poznata već u XVII st., a osobito popularna u XVIII st. ; komadi u kojima su dijalozi prekidani muzikom, a ponekad i potpuno zamjenjivani pjevanjem (zbog toga je naziv neko vrijeme sinoniman terminu opera). Njeni središnji likovi bili su gotovo uvijek kraljevi koji trpe neke posve neuobičajene udarce sudbine, da bi na kraju uslijedila pobjeda dobra. Glazba je služila pojačavanju značajnih elemenata dijaloga, stvaranju emocionalne tenzije ili izazivanju dojma sudbonosnosti (kao što se to i u filmovima vrlo često postiže film. muzikom). Zbog njezine iznimne jednostavnosti — kao kaz. djela »moralnog izgrađivanja« melodrame su konflikte i ličnosti nastojale prikazivati što jednodimenzionalnije — tu je umj. formu posebno koristio pučki teatar (što su vladajući slojevi podupirali), pri čemu je glazba ubrzo nestala, a mjesta radnje i junaci sve su se više prilagođivali neposrednom iskustvenom svijetu gledateljstva (najčešća tema: stradanja zaljubljenih), dok su se zadržale pojednostavljena i ekstremna emocionaliziranost te sudbonosnost. Kao rezultat takvog razvitka, pojam melodrama dobivao je postupno sve općenitiji prizvuk koji je — zbog umj. razine većine djela — u sebi sadržavao pejorativno obilježje, asocirajući na pretjeranu sentimentalnost, romantičnost i usiljenu patetičnost (na filmu osobito u tzv. → ljubavnim filmovima).

S obzirom na film, i film. melodramu u cjelini (iako u pojedinim sredinama postoje različita shvaćanja žanra te melodramska produkcija s posebnim lokalnim obilježjima) karakteriziraju istovrsna svojstva, osobito hipertrofirana emocionalnost odn. svođenje ljudskih egzistencijalnih problema tek na dimenziju osjećajnosti, dakle zanemarivanje ostalih životnih čimbenika (šire soc., polit., pov., ekon. i dr., koji se tretiraju općenito — tek kao pozadina). Budući da se taj aspekt može unositi i u filmove drugačijih osnovnih (tematskih, strukturnih, ikonografskih) odlika, pojam melodramski često se koristi kao osnovni atribut za djela koja očigledno slijede dr. žanrovske obrasce (tako: ratna melodrama, melodramski gangsterski film, melodramski vestern te — najčešće — obiteljska melodrama).

Kad se poč. XX st. počeo razvijati fabularni film, još uvijek popularna kaz. melodrama — kao i druga knjiž. djela sl. svojstava (tako su, npr., i ekranizacije klas. književne baštine obrađivane na melodramski način) — bila je najčešća u tadašnjoj film. proizvodnji, i takav repertoar karakterizirao je veći dio ranoga fikcionalnog filma; izuzetak su bile tek komedije, dok su čak i filmovi akcionih žanrova najčešće težili melodramatičnosti. Stoga je shvatljivo da je prvi veliki umjetnik filma bio i prvi majstor melodrame: David W. Griffith koji je intuitivno osjetio podobnost melodrame za najširu publiku, stavljajući naglasak (što je značajka i mnogih kasnijih proizvoda žanra) na sudbinu nezaštićene žene (→ naivka). To se odnosi na njegove kratkometr. filmove za kompaniju Biograph iz 1908—13, te posebno na njegove cjelovečernje filmove »Slomljeni cvjetovi« (1919) i »Put prema istoku« (1920) koje mnogi povjesničari filma smatraju prvim remek-djelima žanra.

U zv. razdoblju, istaknuti am. predstavnici žanra su: Frank Borzage, Joseph von Sternberg, Edmund Goulding, Clarence Brown (uz Georgea Cukora najprofiliraniji autor »ženskih« filmova kojima dominiraju zvijezde poput G. Garbo, J. Crawford i dr.), Walter Lang, Mitchell Leisen, William Dieterle i John Cromwell, a nakon II svj. rata Vincente Minnelli i, osobito, Douglas Sirk (npr. »Veličanstvena opsesija«, 1954; »Zapisano na vjetru«, 1957; »Potamnjeli anđeli«, 1958; »Imitacija života«, 1959).

U Evropi najistaknutiji film. stvaraoci tom žanru prilaze s podozrenjem, jer im se čini nemogućim snimiti melodramu koja ne bi bila naivna ili čak glupa. Izuzetak su, donekle, Max Ophüls (koji je uspjele melodrame snimao i u SAD), te Luchino Visconti i Vittorio De Sica.

Inače, M. je osobito razvijena u konzervativnijim sredinama. Dugi niz godina ona dominira u ind. kinematografiji; u tim su filmovima posebno značajni muz. elementi, što na određeni način predstavlja povratak izvornoj melodrami. Slično je i u kinematografijama Latinske Amerike — posebno onima s razvijenom komerc. produkcijom: argentinskoj, brazilskoj te posebno meksičkoj (npr. »Zlokobnica«, 1949, i »Jedan dan života«, 1950, Emilija Fernándeza).

U Srednjoj Evropi 30-ih i poč. 40-ih godina veliku popularnost imaju madž. melodrame s glum. parom Katalin Karády/Pál Jávor. Istodobno, u Vel. Britaniji najpoznatije su melodrame redatelja Herberta Wilcoxa s glumicom Annom Neagle te tzv. Gainsboroughmelodrame s parom Margaret Lockwood/James Mason; ipak, najviše umj. domete ostvario je David Lean (npr. »Kratak susret«, 1945). Pedesetih godina na španj. govornom području golemu popularnost postiže glumica Sarita Montiel (npr. »Prodavačica ljubičica«, 1958, Luisa Césara Amadorija). U Francuskoj istaknuti je poratni redatelj melodrama Jean Delannoy. Na početku 70-ih godina dolazi do pokušaja obnove žanra (čija je popularnost 60-ih znatno opala). Tako, velik međunar. uspjeh postiže franc. film »Jedan muškarac i jedna žena« (1966) Claudea Leloucha i am. film »Ljubavna priča« (1970) Arthura Hillera, kao i mnogi → filmovi nostalgije (koji su izrazito melodramatični). Istaknutiji napori u obnovi žanra zamjetljivi su u SR Njemačkoj — koja ima bogatu tradiciju predratnih tzv. domovinskih filmova (Heimatfilme), a i mnogobrojni pronacistički filmovi odlikovali su se melodramskim elementima (kao i istodobno u Italiji tzv. bijeli telefoni) — u djelima Wemera Schrötera, Edgara Reitza i, osobito, Rainera Wernera Fassbindera (npr. »Brak Marije Braun«, 1978) koji u žanr unosi značajne inovacije — do mjere prevladavanja njegovih »najodioznijih« svojstava (što se odnosi i na dr. najistaknutije predstavnike melodrame).

M. se rasprostranila i na televiziji; mnogobrojne tv-serije (osobito američke) — uključujući i tzv. → soap-opere — melodramskog su karaktera.