MAN RAY

MAN RAY, također Man-Ray ili Ray, Man (pr. ime Emmanuel Rudnitsky), franc. redatelj, snimatelj, fotograf i slikar am. podrijetla (Philadelphia, 27. VIII 1980 —.Pariz, 18. XI 1976). Bavi se grafikom, slika apstraktna platna; 1917. sa slikarima F. Picabiom i M. Duchampom osniva newyoršku dadaističku grupu. God. 1922. pridružuje se avangardnim krugovima u Parizu — isprva dadaistima a potom nadrealistima. Dvadesetih i 30-ih godina ističe se kao fotograf-eksperimentator: snima bez fotogr. aparata (tzv. rayogrami ili rayograft), tj. postavljanjem i eksponiranjem trodimenzionalnih objekata na svjetlosno osjetljivi fotogr. papir, a stvara i snimke solarizacijom, tj. djelomičnim pretvaranjem negativa u pozitivnu sliku djelovanjem svjetlosti. Istim žarom eksperimentatora, kojega primarno odlikuje zaziranje od narativne fakture kao i od shematičnih ritmičkih konstrukcija predstavnikâ čistog filma, M. se 20-ih godina počinje baviti i filmom; 1923. režira i snima (kao i sve sljedeće) trominutni »dadaistički« film Povratak razumu (La retour á la raison), sačinjen od rayogramâ, posebno ekstravagantan zbog posipanja igala i dugmadi po negativu. Idući film Emak Bakia (1926) početak je njegova prihvaćanja nadrealizma; uz dominantnu temu (automobila u vožnji) bez logičke se veze nižu snimke predmetâ, rotirajući predmeti, razne »igre« svjetla i česte dvostruke ekspozicije. Izrazitije nadrealistički je film Zvijezda mora (L'étoile de mer, 1928), prema pjesmi R. Desnosa (pojedini stihovi javljaju se u natpisima kao ironični komentar) u kojem se »ljubavna storija« prožimlje s mnogobrojnim vizualnim asocijacijama, uglavnom seksualnim. Misterij dvorca Kocka (Le mystère du château de Dés, 1929), baziran na stihu S. Mallarméa (Un coup de dés jamais n'abolira la chance) koji se u filmu i vizualizira, ispunjen nizom vizualnih dosjetki, smatra se izrazitim primjerom »anegdotskog« nadrealizma. Kao glumac pojavio se u filmu Međuigra (1924) R. Claira, a sa M. Allégretom i M. Duchampom korežirao je Anemični film (Anemic cinema, 1926). Od izbijanja II svj. rata boravi u Hollywoodu. Objavio je autobiografiju Autoportret (Self Portrait, 1963).

Ostali filmovi: Pokušaj simulacije kinematografskog delirija (Essai de simulation de délire cinématographique, 1935, suredatelj sa A. Bretonom i P. Eluardom /nedovršen/); Snovi što se mogu kupiti novcem (H. Richter, 1944—47, suredatelj u epizodama Ruth Roses i Revolvers).